Bài 2
BÌNH LUẬN CHÍNH LUẬN
BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO
(Nguyễn Trãi)
Cáo là một thể văn nghị luận thời xưa ,thường
được vua chúa hay những thủ lĩnh một tổ chức ,một phong trào rộng lớn sử dụng, nhằm
công bố(cáo ) một chủ trương, hay
kết quả một công việc . Cáo vốn là một
thể văn cổ ở Trung Quốc, đã truyền sang nước ta từ thời Bắc thuộc .
Xét theo cách định nghĩa, Cáo chỉ là
một dạng công văn hành chính, hay văn kiện lịch sử ,ít có tính chất văn học .
Nhưng văn bản Bình Ngô Đại Cáo được đánh giá là “thiên cổ hùng văn”,( một áng văn
hào hùng tử ngàn xưa để lại ) là bản
Tuyên ngôn Độc lập của đất nước .
Bài Cáo thông thường có 3 phần (1)Nêu
một tư tưởng đạo đức, một quan điểm chính trị
làm cơ sở lý luận .(2) Nêu tình hình thực tế, quá trình suy xét , hành
động để giải quyết (3)Nêu lời tuyên bố về chủ trương hay kết quả của công việc .
Cáo là thể văn hùng biện, do đó lời lẽ đanh thép, lí luận sắc bén,kết cấu
chặt chẽ,lập luận mạch lạc .
. Bình Ngô Đại Cáo ra đời khi cuộc kháng chiến
chống quân Minh kết thúc thắng lợi. Nguyễn Trãi
thay mặt Lê Lợi viết bài Cáo,(1) nêu mục đích kháng chiến,(2) đánh giá
nhờ đâu ta thắng,(3) vì sao giặc thua,(4) chỉ ra bài học đúng đắn(5) bày tỏ một
niềm tin vững vàng vào tương lai.
Cấu trúc này
rất trùng hợp với cấu trúc của một văn
bản bình luận chính trị ngày nay
I. NÊU VẤN ĐỀ ,( đồng thời làm rõ luận đề, đó là mục đích
kháng chiến vì chính nghĩa , văn hiến và
truyền thống). Đây là một đoạn được xây dựng theo thao tác quy nạp, câu luận đề
là “ việc xưa xem xét, chứng cớ còn ghi” nghĩa là : từ xưa nhân dân ta chiến đấu vì chính nghĩa,vì văn hiến, vì truyền thống, không có câu thổng hợp
vì có thể hiểu ngầm. Các ý chính có phân
tích là:
1-từ xưa , muốn dân yên ổn nên trừng trị kẻ ác
: chính nghĩa .
2- từ xưa, chiến đấu vì bảo vệ văn hiến ( vua
chúa, đất đai, lãnh thổ )
3 –từ xưa, đánh
giặc giữ nước là truyền thống của nhân dân Đại Việt .
II. GIẢI QUYẾT VẤN
ĐỀ :( gồm ba luận điểm )
1. Mặt sai của giặc( luận điểm 1) Đoạn văn có thao tác lập luận diễn dịch, câu chứa luận cứ là : Dối trời lừa
dân... đầm núi . Giặc gieo ba tội:
chiếm ngôi vua, cướp phá tài nguyên, sát hại dân lành
Luận chứng 1(nhân họ Hồ… cầu vinh) : Họ Hồ chính sự phiền hà, quân giặc Minh thừa cơ gây
họa . Đây là tội chiếm ngôi vua .
Luận chứng 2 (nướng dân.. vạ) Giặc sát hại dã man dân lành . Đây là tội giết dân
Luận
chứng 3 (người bị ép.. canh cửi) Tố cáo
giặc vơ vét tài nguyên nước ta, sát hại dân ta . Đây là tội chiếm đất đai,lãnh
thổ , giết dân ta .
Ba luận chứng này được tác gỉa phân tích tỉ mỉ , đặc biệt luận
cứ “ kết án tội ác chiếm lãnh thổ
nước ta”.Giặc vơ vét tài nguyên ( ngọc vàng)
,sản vật ( chim trả, hươu đen)
cưỡng bức lao động nặng nhọc,
cũng là hà hiếp, giết hại dân lành .
Từ đó, Nguyễn Trãi tổng hợp bằng những câu
biền ngẫu giàu tâm trạng bi phẫn và lên án . Tội chồng chất ( trúc núi Nam không đủ ghi) dơ
bẩn( nước biển Đông khó rửa sạch) cho nên trời đất,con người khó chấp nhận.
Trong Tuyên Ngôn độc lập (2.9.1945) chủ tịch Hồ Chí Minh cũng
đưa ra mặt sai của giặc, chính là để tạo một không khí tập trung nơi người nghe, đánh động vào mạch tư duy logic : ta phải làm
gì dể chuyển sai thành đúng .
2. Mặt đúng của ta ( luận điểm 2)
a. Quá trình kháng chiến: Thông qua một đoạn văn đậm màu
sắc tự sự và biểu cảm, Nguyễn Trãi ghi chép lại hai giai đoạn
ban đầu của cuộc kháng chiến kéo
dài mười năm (ta đây... địch nhiều)
-Khi mới dấy nghĩa: lãnh thổ chỉ có vùng Lam Sơn, vị lãnh đạo yêu nước, căm thù giặc, có chí lớn, nhưng
nhân tài rất hiếm .
-
Khi chiến đấu: Lãnh thổ có Linh
Sơn,Khôi Huyện, thiếu quân,thiếu lương
thực; nhưng người lãnh đạo biết cầu hiền, có tinh thần đoàn kết, lại có chiến thuật du
kích hợp lý .
b Chiến dịch trong
nước ( 1417-1426)
Bằng một đoạn biền
ngẫu lập luận với thao tác
diễn dịch ( trọn hay... tâm công), Nguyễn Trãi chỉ ra quá trình chiến
đấu vì văn hiến và chính nghĩa của quân
Lê Lợi : diệt tướng giặc để giành quyền thống
lĩnh về ta, giết quân giặc để bảo
vệ dân, và giành lại các vùng đất qua những trận thắng .Đó là ba luận chứng
- giành lại các vùng
đất qua những trận thắng ở Bồ Đằng, Trà
Lân, Tây Kinh,Đông Đô ( từ Nghệ An, qua Thanh Hóa, ra Hà Nội )
- giết quân giặc để bảo vệ dân (máu giặc chảy thành sông,thây
giặc chất đầy nội )
- diệt tướng giặc để
giành quyền thống lĩnh về ta(Trần
Hiệp,Lý Lượng, Vương Thông,Mã Anh)
Câu chứa luận cứ là
“Đem đại nghĩa.. . thay cường bạo” cho thấy rõ mục đích kháng chiến vì chính
nghĩa,vì văn hiến .
Câu tổng hợp được hiểu ngầm
C . chiến dịch biên giới (1426-27)
. Đoạn văn có thao tác diễn dịch, câu nêu luận cứ và tổng hợp nằm trong hai cặp
biền ngẫu nằm đầu đoạn văn: Tưởng chúng
biết lẽ ăn năn... để cười cho tất cả thế gian . Có ba luận chứng .
- giành
lại các vùng đất qua những trận thắng ở hai vùng Lạng Sơn ( Chi Lăng,Mã Yên ) và Bắc Giang ( Xương
Giang, Bình Than )
- bắt, giết tướng giặc để giành quyền thống lĩnh về ta (Liễu Thăng,Lương Minh,Lý Khánh,
Thôi Tụ, Hoàng Phúc )
-giết quân giặc để bảo vệ dân (máu giặc chảy trôi chày,thây
giặc chất thành núi )
Đoạn
biền ngẫu chứa luận cứ có ý nghĩa “ giặc
không chịu ăn năn, lại gây họa” tức là chúng chống chính nghĩa,coi trọng sự phi
nghĩa . Câu tổng hợp sâu sắc “ Vì vua Tuyên Đức,vì tham công danh, chúng gieo
họa, gây cười cho nhiều người”
-
3.Mặt dung hòa (luận
điểm ba ) (cứu binh…
xưa nay):giặc thảm bại, ta chủ trương
hòa hiếu .Có các luận chứng : quân giặc ra hàng, ta cấp thuyền ngựa cho về
nước, giặc khiếp sợ . Bốn câu cuối ( họ…
nay) vừa chứa luận điểm và ý tổng hợp . Đoạn
quy nạp
III .KẾT THÚC VẤN ĐỀ
-
Đánh
giá lại quá trình kháng chiến:mở ra một thời kỳ mới
-
Trách nhiệm của chúng ta : ghi nhớ ơn tiên tổ
Đoạn song hành
DÀN BÀI CHUNG.
1. Nêu Vấn Đề: từ xưa nhân dân ta chiến đấu vì chính nghĩa,vì văn hiến, vì truyền thốngtổ tiên
2. Mặt sai ( do giặc gây nên ) Giặc gieo ba
tội: chiếm ngôi vua, cướp phá tài nguyên , lãnh thổ, sát hại dân lành
3. Mặt đúng ( ta tạo ra ):
- trong
quá trình kháng chiến ( buổi đầu có
vùng Lam sơn, thủ lĩnh yêu nước, có chí
lớn, nhưng thiếu nhân tài- khi kháng
chiến có Linh sơn, Khôi Huyện, nhưng quân số, lương thực hao hụt, nhờ thủ lĩnh biết đoàn kết toàn
dân, trọng người tài, và có chiến thuật du kích hợp lý )
- đến
chiến dịch trong nước ( ta có Nghệ An, Thanh Hóa, ra đến Hà Nội, qua Hà Tây,
giết các tướng Trần Hiệp,Lý Lượng, Vương Thông,Mã Anh) giết nhiều quân giặc,
bảo vệ dân.
-
đến chiến dịch biên giới ( ta có thêm
Lạng Sơn,Bắc Giang , bắt các tướng giặc, giết nhiều quân giặc, bảo vệ dân.)
4. Dung hòa : giặc thảm bại,
ta chủ trương hòa hiếu, cũng vì chính nghĩa và văn hiến
5. Ta
phải làm gì ?
- Tin tưởng vào một tương lai mới
- Ghi
nhớ công ơn tổ tiên .
Bình Ngô Đại Cáo
là một văn bản nghị luận chính luận có
dung lượng rộng. Tuy nhiên, nếu chúng ta dựa vào kết cấu một bài dạng Bình luận xã hội,dựa vào tiêu chí
kháng chiến: văn hiến , sau đó mở rộng hai tiêu chí chính nghĩa và truyền
thống, ta sẽ xác định được hướng khai
thác hợp lí
Câu hỏi :
1 . Nêu luận đề
của văn bản . Chỉ ra 5 luận điểm
2 . Hãy lần
lượt phân tích từng luận điểm theo cách
lập luận của Nguyễn Trãi .Nêu điểm tương đồng của Bình Ngô Đại cáo này và Tuyên ngôn Độc lập ( Hồ Chí Minh )
Dalat 09.2012
No comments:
Post a Comment