Monday, August 26, 2019

Bài 4 THỂ THƠ THẤT NGÔN TỨ TUYỆT THUẬT HOÀI- Phạm Ngũ Lão




A.  GiỚI   THIỆU :
  1.Tác giả :- Phạm Ngũ Lão ( 12551320) là danh tướng nhà Trần trong lịch sử Việt Nam.  Ông có công lớn trong hai cuộc chiến chống quân xâm lược nhà Nguyên (1285-1288),lập công lớn khi đi đánh ở Lào (1294,97),đánh  Chiêm Thành ( 1313, 1318 ),  năm 1312, vua Chiêm là Chế Chí phải xin hàng và 1318 vua Chế Năng phải bỏ chạy sang Java ,. được vua nhà Trần trao phó nhiều trọng  trách về quân sự (Kim ngô Đại tướng quân năm 1290, Điện súy Thượng tướng quân năm 1314 ),  được thưởng Kim Phù (tức binh phù làm bằng vàng)năm 1294, Vân Phù (tức binh phù có khắc chạm hình mây).năm 1297,và Quy Phù (tức binh phù có chạm hình con rùa) năm 1301 Ông được Trần Hưng Đạo gả con gái (giả làm con gái nuôi của Trần Hưng Đạo vì nhà Trần có quy định chỉ gả con gái trong dòng tộc) là quận chúa Anh Nguyên.. Một người con gái của Phạm Ngũ Lão hiệu là Tĩnh Huệ là thứ phi của vua Anh Tông[2].
        Nhà sử học lỗi lạc của nước nhà ở thế kỉ thứ XV là Tiến Sĩ Ngô Sĩ Liên đã đánh giá rất cao về tài năng phi thường của ông . “Tôi từng thấy các danh tướng nhà Trần như Hưng Đạo Vương thì học vấn tỏ ra ở bài hịch, Phạm Điện Súy (chỉ Phạm Ngũ Lão) thì học vấn biểu hiện ở câu thơ, nào phải riêng chuyên về nghề võ. Thế mà dùng binh tinh diệu, hễ đánh là thắng, hễ tấn công là chiếm được, người xưa cũng không ai có thể vượt qua nổi các ông”.
Bài hịch mà Tiến Sĩ Ngô Sĩ Liên nói đến chính là bài Hịch tướng sĩ văn của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, còn lời thơ mà Tiến Sĩ Ngô Sĩ Liên nhắc tới chính là lời thơ trong bài tứ tuyệt của Phạm Ngũ Lão, được hậu thế đặt cho tiêu đề là Thuật hoài.
  2 .Từ khó :
- Vũ Hầu là ai ? Là Gia Cát Lượng  (181234) tự là Khổng Minh (tên do cha mẹ đặt ), hiệu là Ngọa Long tiên sinh(  chính ông đặt )  ,một vị Thừa Tướng nhà Thục Hán ( tương đương Tể Tướng, chức quan đứng đầu trong triều đình  ) khi mất được nhà vua  phong tặng là Trung Vũ Hầu người đời thường gọi là Gia Cát Vũ Hầu, nhằm b ày tỏ sự tôn sùng vô hạn đối với tài năng và lòng trung thành của ông. Những danh nhân như Đỗ Phủ, Lý Bạch đều sùng bái ông . Ông là nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất của Trung Quốc trong thời Tam Quốc., Đóng góp lớn nhất của Gia Cát Lượng chính là việc giúp hình thành thế chân vạc tam quốc, liên minh Thục-Ngô chống Tào.Gia Cát Lượng còn  là một nhà ngoại giao cự phách và cũng là một nhà phát minh tài năng( kinh khí cầu, xe cút kít , Nỏ Gia Cát). Ông được công nhận là một trong những chiến lược gia vĩ đại và xuất sắc nhất trong thời đại của ông, và được so sánh với một chiến lược gia tài ba khác của Trung Quốc là Tôn Tử[2] Gia Cát Lượng không đeo đuổi danh lợi, chỉ một ý chí đánh giặc diệt Ngụy, phục hưng nhà Hán, đặt sự hưng vong của quốc gia lên trên danh lợi và vinh nhục của cá nhân với tấm lòng tha thiết.
-Thuật hoài  nghĩa là bày tỏ ( thuật ) điều ấp ủ trong lòng ( hoài )
      Phạm Ngữ Lão ấp ủ điều gì ?
II. ĐỌC HIỂU :
 1.Nhà thơ  muốn bày tỏ niềm tự hào về quãng thời gian đủ  đầy kinh nghiệm trận mạc của ông
 Qua  câu phá  đề “Hoành sóc giang sơn kháp kỷ thu”,( Cắp ngang ngọn giáo gìn giữ non sông đã mấy thu),vị  tướng đời Trần muốn tự bạch  một điều rằng ông đã từng xông pha trận mạc ròng rã  suốt cuộc đời mình . Từ “kháp” (hay cáp ) nghĩa đen là  vừa đạt đến , nghĩa bóng tác giả muốn bày tỏ niềm tự hào về quãng thời gian đủ  đầy kinh nghiệm trận mạc của ông . Hoành sóc ( ngọn giáo nằm ngang )là tư thế cầm giáo rất đẹp , rất mạnh mẽ khi  chuẩn bị xông lên tiêu diệt kẻ thù . Trên một chiếc độc bình  cao đến hơn cả mét còn lưu lại tại một viện bảo  tàng, chân dung người võ sĩ đóng khố, cởi trần ,  hai tay cầm chắc một ngọn giáo  khá dài , ở tư thế chuẩn bị đâm thẳng vào đối thủ được vẽ rất sống động  . Đọc tiểu sử, ta thấy suốt thời trai trẻ, ông là người sống chết với gươm giáo .Đánh quân Nguyên, rồi quân Lào, rồi Chiêm, mục đích là để bảo vệ đất đai, lãnh thổ,vương triều nhà Trần , không hề    một mảy may cầu  danh lợi cho mình .
2. Vừa  phô trương sức mạnh quân nhà Trần, mà qua đó, tác giả khiêm tốn  chia sẻ những chiến công lừng lẫy của mình 
Qua câu thừa đề “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” (Ba quân như hổ báo, khí thế hùng dũng át cả sao Ngưu ). Tam quân  để chỉ toàn thể quân đội . Mỗi quân gồm 12.500 người, tam quân là lực lượng gấp ba lần con số này, một    đội quân hùng hậu .. Tỳ có nghĩa là tỳ hưu, chỉ loài thú  dữ; tỳ  hổ hiểu rộng ra chính là  người dũng sĩ  . Khí ở đây có thể hiểu là tài năng, khí phách, ý chí . Kim Ngưu là một chòm sao lớn và nổi bật trong bầu trời .Cả câu , được xem là linh hồn bài thơ trong  dòng cảm xúc bộc bạc nỗi niềm , không chỉ dừng  lại phô trương sức mạnh quân nhà Trần, mà qua đó, tác giả khiêm tốn  chia sẻ những chiến công lừng lẫy của mình  . Đọc tiểu sử, chúng ta thấy ông là một vị tướng  đánh đông dẹp bắc và bách chiến bách thắng .Những phần thưởng nhà Trần dành cho ông cũng rất xứng đáng .
3 . Tác giả muốn khẳng định rõ trách nhiệm nặng nề   đối với Đất nước  của kẻ làm trai
  -Qua câu thứ ba, “Nam nhi vị liễu công danh trái,” (Mày là con trai ,thì  chưa bao giờ  xong nợ công danh cả ) Ở câu thơ này , tác giả muốn khẳng định rõ trách nhiệm nặng nề   đối với Đất nước  của kẻ làm trai . Theo ông , xã hội đã  trao cho họ một món nợ khi  chào đời, nợ công danh .Món nợ ấy những nam nhân phải trả suốt đời. Nối với câu hai, ta thấy hiểu rõ sự  khiêm nhường và  thái độ sống đầy trách nhiệm của Phạm Ngũ Lão với nhà Trần và đất nước.   xông pha trận mạc, đánh đông dẹp bắc  dạn dày kinh nghiệm,  chiến công  lẫy lừng,  phần thưởng vẻ vang, nhưng vẫn chưa trả hết nợ công danh.
4. Ý chí  và quyết tâm , là lý tưởng sống không chỉ của riêng nhà thơ mà của cả thanh niên  đời Trần .

   - Càng thấy mình còn nặng nợ non sông ,  càng “Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu”.(Xấu hổ khi nghe người đời  nói rõ về Vũ Hầu )Câu thơ này gói trọn thần thái bài thơ, ấp ủ điều mà tác giả muốn “thuật hoài”,  giãi bày tâm sự.  Đây chính  là ý chí  và quyết tâm , là lý tưởng sống không chỉ của riêng nhà thơ mà của cả thanh niên  đời Trần .
     Phạm Ngũ Lão  lớn lên trong một gia đình nông dân nghèo ở Hưng Yên , không thuộc giới tông thất nhà Trần  nhưng trong số các vị danh tướng đời  Trần ( Trần Thủ Độ, Trần Hưng Đạo, Trần Quang Khải,Trần Khánh Dư,Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toản, Yết Kiêu ) có tên ông .Ông thông minh, ham đọc sách, say mê luyện rèn  võ nghệ nên tinh thông cả văn lẫn võ . Từ tấm lòng và con mắt dụng nhân tài ba của Trần Hưng Đạo , Phạm Ngũ Lão  đã được giao  phò tá ba    đời vua Trần, tham gia đánh quân Nguyên Mông hai đợt, lập nhiều chiến công . Trần Hưng Đạo đã chọn ông làm rể, con gái là thứ phi vua Trần, còn danh giá nào hơn . Khi ông mất ,vua Trần đã nghỉ chầu năm ngày, đây là một ân điển vô cùng lớn lao và quí báu . Với  đời Trần và cả những trang sử vẻ vang của nước nhà, tên tuổi vị danh tướng này là một nét son rực rỡ . Thế nhưng, so sánh với Vũ Hầu, ông thấy những đóng góp cho nhà Trần của ông thật nhỏ bé . Công lao  lớn nhất của Gia Cát Lượng chính là việc giúp hình thành thế chân vạc tam quốc, liên minh Thục-Ngô chống Tào.Ông nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất của Trung Quốc, là nhà ngoại giao cự phách , nhà phát minh tài năng , là một trong những chiến lược gia vĩ đại và xuất sắc nhất trong mọi  thời đại .Danh tiếng lẫy lừng như thế , nhưng Vũ hầu luôn  luôn  đặt sự hưng vong của quốc gia lên trên danh lợi . Có lẽ hai vẻ đẹp rạng ngời trong tài năng và nhân cách của Vũ Hầu đã khiến Phạm Ngũ Lão nghiêng mình ngưỡng mộ, xem đây là tấm gương để nỗ lực không ngừng .
III. KẾT LUẬN
  Xâu  chuỗi dòng cảm xúc của bài Thuật hoài, ta thấy tác giả tỏ ra khiêm nhường trước  sức mạnh quân Trần , cũng là  thành tích bản thân,(câu 2 ) vì ông lấy hình ảnh  Vũ Hầu làm lẽ sống.(câu 4 ) Theo ông ,chưa được như Vũ Hầu, đem hết tài sức phụng vụ nhà Trần và đất nước, thì chưa xứng đáng là trai đời Trần, là thanh niên Đại Việt, là chưa bao giờ dám vỗ ngực rằng ta đã trả hết nợ nước non .
  Vì vậy, có nhiều học sinh thắc mắc , tại sao Phạm Ngũ Lão chỉ để lại một bài thơ ( trừ bài Vãn Hưng Đạo Đại vương -Viếng Hưng Đạo Đại vương) làm theo thể thất ngôn bát cú. ) nhưng vẫn  được gọi là nhà thơ , nhà thơ đời Trần . Không phải  ở những thành tích vẻ vang ông để lại , mà  chính là thần thái bài thơ . Thuật hoài không chỉ  là nỗi lòng của một cá nhân nhà thơ Phạm Ngũ Lão , mà là tâm nguyện của cả lớp thanh niên đời Trần, cả  hàng triệu con người trẻ tuổi Việt Nam ngày nay , những con người đang loay hoay tìm cho mình một lẽ sống  đúng nghĩa .
 ( Dalat 25.2.2015 )


No comments:

Post a Comment