Bài 6 GIẢI THÍCH CHÍNH LUẬN

   HIỀN TÀI LÀ NGUYÊN KHÍ QUỐC GIA

                (Thân Nhân Trung)

Ngày xưa , Hoàng đế dựng bia đá trên núi cao để ghi khắc công lao, cho nên gọi là bia 
. Bia ký là  một thể loại văn học quen thuộc ở phương Đông thời cổ, ca ngợi công đức, thường ngắn gọn. Tác giả dùng  văn biền ngẫu, tản văn ,có lối lập luận rất gần với thể loại nghị luận xã  hội ngày nay . Dung lượng một bài bia thường ngắn, kết cấu  chặt chẽ , giọng văn nghiêm trang .

Do Thân Nhân Trung vâng lệnh vua Lê  Thánh Tôn biên soạn năm 1484,  để tôn vinh các tiến sĩ đỗ đạt  năm 1442 , nội dung  bài bia  nhắc nhở đời sau một chân lý lịch sử: "Kẻ sĩ đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của đất nước" . Ta thấy nhà vua và tác giả  nhận  thức rất rõ  mối  quan hệ chặt chẽ giữa giáo dục với sự thịnh suy của đất nước.         Hiện tại, chiếc bia này nằm ở chính giữa khu bia phía Đông Văn Miếu

                 Văn Miếu được xây dựng vào tháng 10 - 1070, (đời vua Lý Thánh Tông). Văn Miếu thờ Khổng Tử, các bậc hiền triết của Nho giáo  .Vị Tư nghiệp Quốc Tử Giám Chu Văn An, người thầy tiêu biểu về đạo cao, đức trọng của nền giáo dục Việt Nam được  thờ tại đây . Năm 1076, vua Lý Nhân Tông cho lập Quốc Tử Giám, kề sau Văn Miếu ,là  nơi học của các hoàng tử, các học trò giỏi trong nước.         Khu Văn Miếu - Quốc Tử Giám ( diện tích 54.331 m2) bao gồm: Hồ Văn, vườn Giám và nội tự được bao quanh bằng tường gạch vồ. Bên trong (nội tự) có những lớp tường ngăn ra làm năm khu.

 Bia tiến sĩ Văn Miếu-Quốc Tử Giám là các bia đá ghi tên những người đỗ Tiến sĩ các khoa thi thời Hậu Lê và thời Mạc (1442-1779) tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám, Hà Nội, Việt Nam . Có tất cả  82 tấm bia tiến sỹ ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám,  ghi tên 1307 tiến sĩ (1442-1779) Tấm bia đá cao 1,75m (chưa kể đế bia), rộng 1,3m, có bia cao 1,1m, rộng 0,7m, độ dày là 0,25m . Kích thước bia không đồng nhất tùy theo triều đại tiến sĩ được tôn vinh

     Nhan đề bài học do sách giáo khoa chọn, có lẽ câu phương châm này là linh hồn của bài bia tiến sĩ 1442 .. Năm 1789, sau khi thống nhất nước nhà và lên ngôi , vua Quang Trung cũng sai  Ngô Thì Nhiệm viết bài chiếu cầu hiền,kêu gọi sĩ phu cả nước nhiệt tình đem khả năng , khối óc , con tim , đóng góp vào công cuộc xây dựng nước nhà . Nếu Quang Trung cho rằng  “hiền tài phải làm sứ giả cho thiên tử ”, thì ba trăm năm trước đó, vua tôi nhà Lê đã mạnh mẽ khẳng định một bước mốc cao hơn : Hiền tài là nguyên khí của Quốc gia
       Hiền tài hay hiền sĩ là  danh từ chung để chỉ những người có đức hạnh và tài năng . Nguyên khí là tiềm năng, tiềm lực, tức là năng lực chất chứa trong mỗi một người trí thức . Theo quan niệm Nho giáo thì  nguyên khí  chính là  phần tinh tuý của các sự  vật, của sự sống.Cả câu nói này có thể hiểu  rằng , khối óc, con tim, thể lực của những bậc hiền tài sẽ  đóng góp rất  quan trọng vào sự phát triển  của Đất Nước 
    Bài bia có  kết cấu mạch lạc .

1.Nêu vấn đề  (Tôi dẫu…đầu tiên):   Theo quan điểm  của  người viết, cũng là tầm nhìn rộng lớn của các vua quan nhà Lê, hiền tài là nguyên khí ->nguyên khí cao,thấp-> đất nước thịnh,suy ->sự thịnh suy sẽ ảnh hưởng đến ngôi báu-> nhà vua cần chiếu cố hiền tài là việc đầu tiên.: luận đề . Bằng lối lập luận móc xích ,tác giả phân tích  mạch lạc luận đề, tạo sức thuyết phục.Đây cũng là lý do của việc lập bia khắc tên tiến sĩ .

2.Biểu hiện cụ  thể ( tác dụng của việc dựng bia )

a.-Luận cứ1 : kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế nên vua quí trọng kẻ sĩ vô cùng

-Luận chứng:ban khoa danh,đề cao bằng tước trật, nêu tên trên tháp Nhạn, ban danh hiệu Long hổ, bày tiệc văn hỉ

-Tổng hợp: Không có việc gì mà triều đình không làm đến mức cao nhất .

Đoạn   văn  có thao  thác lập luận diễn dịch

b.Luận cứ 2 : Việc hay tốt của hiền tài đã một thời lừng lẫy, nhưng chưa đủ lưu vẻ sáng lâu dài->muốn sáng lâu dài, nên cho dựng bia đá ->bia đá  giúp kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn -> sự phấn chấn sẽ gắng sức giúp vua , không chỉ chuộng văn suông, ham danh hão

  Đoạn văn có thao tác lập luận móc xích .Câu cuối cùng  chứa luận cứ .

3        .Hiền tài phải làm gì khi tên được khắc trên bia ?

- Với các tiến sĩ mới đỗ, bia nhắc nhở họ hai mặt . Về cách sống, cách làm việc, cách cư xử, phải luôn chú ý việc củng cố vận mệnh đất nước ; về luân thường đạo lý, cần trách ác, mà làm thiện.

- Đối với mọi kẻ sĩ trong thiên hạ, phải đem khả năng phục vụ đất nước để  được vua tin dùng (về cách sống, cách làm việc, cách cư xử) không nhận hối lộ, rơi vào nhóm gian ác (về đạo lý, luân thường)

Cách lập luận song hành,  phân tích ,mạch lạc ,thuyết phục

Đỗ Tiến sĩ năm 1469 Thân Nhân Trung (từng giữ chức thượng thư bộ lại, Đông các đại học sĩ tế tửu Quốc Thử Giám)Ông có hai con trai và cháu nội đều đỗ Tiến sĩ .
                           DÀN Ý

1        Nêu vấn đề : nhà vua cần chiếu cố hiền tài là việc đầu tiên vì hiền tài có  khối óc, con tim, thể lực  tốt . Những bậc hiền tài sẽ  đóng góp rất  quan trọng vào sự phát triển  của Đất Nước 

2        Biểu hiện cụ thể :

- kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế nên vua quí trọng kẻ sĩ vô cùng

-lập bia để  hiền tài có sự phấn chấn,  sẽ gắng sức giúp vua , không chỉ chuộng văn suông, ham danh hão

 3. Hiền tài phải làm gì khi tên được khắc trên bia ?

- Với các tiến sĩ mới đỗ: luôn chú ý việc củng cố vận mệnh đất nước, trách ác, làm thiện

- Đối với mọi kẻ sĩ trong thiên hạ : đem khả năng phục vụ đất nước, không nhận hối lộ

 Câu hỏi :

1.     Định nghĩa thể loại Bia ký ? Kết cấu bài Bia ký theo dạng nghị luận giải thích như thế nào ?

2.      Phân tích ba bước trong bài Bia ký

                   ( Dalat 16.11.2013)