.
A
.TÌM HIỂU CHUNG:
1.
Tóm tắt
tác phẩm :
-
Thời nhà Nguyễn , trong khuôn viên một trại giam huyện lỵ( vùng Bắc Bộ ) và hai người: Huấn Cao và Quản ngục. Huấn Cao là vị Huấn
đạo(phụ trách giáo dục ở huyện )họ Cao . Ông nổi tiếng tài giỏi về văn võ, đặc biệt thư pháp .Nhưng ông bị kết án
chém bởi tội phản nghịch. Quản ngục,đứng đầu trại giam , nơi Huấn Cao và đồng chí bị đưa đến, lại là
người rất quí chữ của Huấn Cao.
-:
Huấn Cao nổi tiếng văn hay ,chữ tốt , nhưng tính khí khẳng khái , không ép mình
tặng chữ cho ai . Quản ngục là người rất quí chữ của Huấn Cao,ao ước có chữ
Huấn Cao treo trong nhà, xem như báu vật .
Câu chuyện sẽ diễn biến ra sao ?
- Ông cũng trăn trở thâu đêm về lý tưởng sống,
nhận ra mình đi nhầm đường khi sánh với
Huấn Cao .Ông sai lính dọn buồng,
đón tiếp thân tình, chăm sóc chu
đáo người tử tù đặc biệt này .. Sau đó,
ông tìm cách gặp riêng, tỏ lòng ngưỡng mộ và muốn có sự đãi ngộ dặc biệt hơn
.Thoạt tiên, Huấn Cao thản nhiên đón nhận, như
các đồng chí nhưng sau đó, Huấn Cao đã từ chối,lại xua đuổi Quản Ngục .
Tuy nhiên , sự kiện này đã đánh động tâm hồn Huấn Cao : mục đích Quản ngục gặp
riêng ông là gì ? Phía Quản ngục, ông lo lắng
và lo sợ vì không can đảm giáp mặt,
cuộc hành hình đến bất ngờ,ông sẽ ân hận lắm . Và điều này đã đến
- Đỉnh
điểm : Thầy thơ lại giúp ông trực tiếp giãi bày nguyện vọng với Huấn Cao .
Huấn Cao tỏ ra rất xúc động .
- Mở
nút : Huấn Cao tặng chữ và khuyên
Quản ngục nên từ quan. Viên ngục quan hứa sẽ làm theo.
2.
Từ khó : - Chữ : Về hình thức, chữ là từ gốc Hán(tự ) , nét vuông,đẹp, được khắc,viết trên gỗ , lụa.Về nội dung . chữ là phương tiện để biểu hiện tâm, ý, khí, lực của người cầm
bút , những
phương châm sống đẹp đẽ , đáng được suy gẫm và hành động .Về vị trí trong cuộc sống, chữ mang theo những
giá trị tinh thần cao quý . Người yêu quí chữ là người có học “ biết đọc vỡ nghĩa sách thánh hiền”. Quản ngục thuộc
hàng lục phẩm. Huấn Cao hạng thất phẩm, cả hai đều là những trí thức nhà Nguyễn Hai nhân vật chính trong truyện này (Quản ngục và Huấn Cao ) đều yêu quí chữ . Với Huấn Cao,
quí chữ là phải biết hành động,
biết sống đúng ý nghĩa lời cha ông dạy.
Huấn Cao từ quan, tham gia phong trào khởi nghĩa của nông dân,
đấu tranh cho sự sống của nhân dân, dù mang tội chống lại triều đình
nhưng ông ngạo nghễ, ung dung và chủ động đón nhận. Với Quản ngục, chữ chỉ là một vật trang trí trong
nhà, là lời dạy của thánh hiền , là lối sống. Bây giờ, hai kẻ có trình độ, hiểu rõ những ý nghĩa “tâm, ý, khí, lực”(lòng nhân ái, sự quyết tâm, tài năng , bản lĩnh
), một kẻ đứng về phía nhân dân mình ,
thể hiện trọn “tâm, ý, khí, lực”, còn
người khao khát được nhận những điều quí báu này, lại quay lưng với nhân dân.
Chỉ một bức “ chữ” mà có thể làm thay đổi
lý tưởng, lẽ sống của một con người
-biệt nhỡn liên tài:
Biệt nhỡn (con mắt đặc biệt)hàm ý thái độ kính trọng người khác bằng những cách đặc biệt ; liên tài là thương người có
tài mà không gặp vận may
- Huấn Cao : viên huấn đạo (một
vị quan coi việc học ở huyện) họ Cao, hàm vị thất phẩm,
một chức quan nhỏ.
. Quản Ngục : triều đình giao cho cai quản một trại giam . Vị quan vốn trí thức đã từng theo nghiệp thánh hiền, với
hàm vị lục phẩm.
B. ĐỌC HIỂU :
* Lấy tình huống tạo một nút thắt lớn của
truyện: Huấn Cao( đứng đầu trong nhóm sáu người
phản nghịch chịu án chém) lại nổi tiếng văn hay ,chữ tốt ( có tài viết
chữ rất nhanh và rất đẹp, rất vuông), nhưng tính khí khẳng khái , không vì vàng
ngọc, quyền thế mà ép mình tặng chữ cho
ai (cả đời chỉ tặng cho ba bạn thân ) . Quản ngục( vị quan luống tuổi, tại chức
đã lâu năm, dạn dày kinh nghiệm ,hiểu sâu sách thánh hiền ) lại là người rất quí chữ của Huấn Cao,ao ước
có chữ Huấn Cao treo trong nhà, xem như báu vật : một kẻ đầy uy thế, tiền của,
nhưng mong tử tù( thất thế nhưng hiên ngang,tài giỏi ) tặng
vật gia bảo . Liệu có được không? Chi tiết này có thể xem là tình huống truyện,
tạo một nút thắt cho câu chuyện.
1. Quản ngục chuẩn bị đón tử tù : Có hai sự
kiện cần chú ý.
-Đêm trước khi nhận tù , “Ngục quan băn
khoăn ngồi bóp thái dương”
rất lâu. Đến lúc “ dĩa cạn dầu, bấc đèn rụng tàn” . những đường
nét nhăn nheo của một bộ mặt tư lự chỉ còn là “ mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo, êm
nhẹ”. Nghĩa là gì ? Có cuộc đấu tranh tư
tưởng quyết liệt diễn ra trong đầu viên đứng đầu một trại giam huyện, một vị quan không còn trẻ (đầu điểm hoa râm, râu ngả màu)thâm niên , bản lĩnh trong công việc (án thư vàng
đã nhạt, son đã mờ ;cung cách giao
việc cho thầy thơ lại) . Tại sao ông trăn trở về một
tình huống công việc nào đó? Hẳn ông đã có câu trả lời, nên vẻ mặt từ tư lự đến
bình thản . Hãy chú ý ba cái tím bấc chụm lại,cháy bùng to lê. Đó là một biểu
tượng , nói với chúng ta nhiều hơn ngoài ánh sáng ngọn đèn từ những tim vải vô
tri .
- tác giả đi sâu
mô tả nội tâm viên quan ngục bằng một đoạn vừa tự sự,vừa trữ tình . Ngục quan
muốn cùng thầy thơ lại biệt đãi Huấn Cao, vì nhận ra rằng họ đã chọn nhầm nghề, chỉ vì một từ “ chữ” .Ngọn đèn với
ba ngọn tim hẳn luôn soi lối cho Quản Ngục
.Bây giờ tác giả ca ngợi Quản ngục, một “âm thanh trong trẻo giữa bàn đàn mà nhạc
luật đều hỗn loạn, xô bồ”.
* Ở phần này, tác giả tạo cho người xem chú ý hai nhân vật: họ ở hai tuyến đối lập,
nhưng đều là những nhân cách đẹp đẽ. Kẻ
mang tội chống triều đình, nhưng đứng về phía nhân dân, tài năng nhiều mặt, từ bỏ mọi lợi danh, ngang
tàng, khí phách. Kẻ cầm cân nảy mực , đối đầu với nhân dân, ray rứt
nhận ra một hướng đi sai lầm ( chọn nhầm nghề )và quyết
định thay đổi .
2. Khắc họa Huấn Cao, nhân vật chính của truyện: tác giả tả cảnh
“đối đầu ” giữa hai phe quyền lực và thất thế . Có nhiều xung đột giữa hai
tuyến này , để hướng người
đọc về mục tiêu của mình : khắc họa Huấn Cao, nhân vật chính của truyện
- Xung đột Huấn Cao- quân lính áp giải : Huấn Cao
cùng đồng bọn xuất hiện với hai tình tiết
(cái gông nặng bảy tám trăm ký, lúc nhúc rệp siết cổ sáu tử tù gầy gò, họ phải
lên tiếng, cùng cắn răng thúc gông, đuổi rệp; bọn lính áp tải đe nẹt, họ lạnh
lùng, thản nhiên không buồn nghe ) Cái gông được mô tả tỉ mỉ , lối hống
hách, cậy thế của tên lính là “nhạc luật hỗn loạn, xô bồ ”của trại giam và xã hội
đương thời .Thái độ của Huấn Cao là ngạo
nghễ , đẩy bọn áp giải vào vị trí bị động.
- : Xung đột trong
chính tâm hồn Huấn Cao :
Qua nhiều cung bậc tâm trạng: ngạc nhiên khi Quản ngục đón tử tù với sự kiêng nể, lại có chút
kính trọng đặc biệt với Huấn Cao . Sáu tử tù (trong đó có Huấn Cao)ngạc nhiên (
các đồng chí lẫn Huấn Cao )khi Quản ngục đón tử tù với sự kiêng nể, lại có chút kính
trọng đặc biệt với Huấn Cao - thản nhiên nhận rượu thịt
do thầy thơ lại dâng hàng ngày- tức giận, xua
đuổi khi Quản ngục khép nép tìm đến,rụt
rè thăm hỏi .Cách xưng hô khiến ta bất ngờ :Tôi, ngài, xin cho biết,xin lĩnh ý
(quản ngục) ngươi, ta , một điều, đừng đặt chân (Huấn Cao )- càng ngạc nhiên,
rồi bận tâm suy nghĩ và chua xót : Thăm dò chăng ? (rượu thịt tươm tất thay cho những trận đòn lôi đình báo thù,) Huấn Cao ở thế bị động
* Sự ngạo nghễ rồi hơi ngạc nhiên ban đầu, đến thản nhiên ung dung nhận rượu thịt, rồi nóng giận, và cuối cùng phải để tâm,Huấn Cao đã bị Quản ngục kéo từ phía chủ động ban đầu sang
thế bị động:
đó là tấm lòng “ biệt nhỡn liên tài” của Quản nguc mà Huấn Cao ca ngợi . Tác giả muốn từ
Quản ngục mà nâng Huấn Cao lên cao hơn: Huấn Cao quả là người có “tâm, ý,
khí, lực”.. Từ phân đoạn này, nút
thắt tình huống dần được tháo mở : Huấn Cao bắt đầu chú ý đến tấm lòng
Quản ngục, dù ở khía cạnh tiêu cực ( thăm dò !)
Nhân vật Huấn Cao có thể được Nguyễn Tuân xây dựng từ hình ảnh Cao Bá Quát
chăng ? Có nhiều chi tiết rất trùng hợp
. Cao Bá Quát giữ chức Giáo thụ (cũng là một chức quan nhỏ về giáo dục)ở phủ Quốc
oai , tỉnh Sơn Tây năm 1852, do ông từng dùng thơ văn châm biếm vua quan triều
đình nhà Nguyễn nên bị căm ghét . Cao Bá Quát nổi tiếng văn hay chữ tốt trong
thiên hạ . Năm 1854, nạn châu chấu xuất hiện, phá hoại mùa màng, nông dân đứng lên chống lại triều đình, đứng đầu là Lê
Duy Cự, với cớ phù Lê . Cao Bá Quát tham gia .Cuộc khởi nghĩa bị dập tắt, Cao
Bá Quát hy sinh (có nơi ghi chép ông bị
bắt và chịu xử trảm ). Ý tưởng này hẳn tạo cảm hứng cho Nguyễn Tuân sáng tác một câu chuyện sống động, sâu sắc này chăng ?
Xâu chuỗi câu chuyện, hai nhân vật này xem ra không hề có xung đột, mà chỉ ở hai tuyến đối lập, và cùng cố gắng (do nỗ lực và thiện
chí của Quản ngục)để cùng đứng về một phía. Ngay từ ban đầu, Huấn Cao xuất hiện
gián tiếp,là một người thất thế (tử tù) nhưng nhân ái (chống triều đình, vì
thương dân) và tài giỏi ( một vị Huấn đạo,đứng
đầu bọn phản nghịch,có tài bẻ khóa vượt ngục, văn hay chữ tốt,)đã khiến quản ngục
từng trải ân hận, thao thức, rằng ông đã
đi sai đường, đã chọn nhầm nghề . Vậy, quản ngục quyền lực thế kia, lại
cho con đường mình đi là sai, tăm tối ư
? Và chính ông cũng thừa nhận, ngục tù gắn liền với độc ác, tàn nhẫn,lừa lọc .Sử sách xưa nay
không hiếm những trang dựng lên hai tuyến đối lập này . Thành công lớn đầu tiên của Nguyễn Tuân là đã dựng lên rất cụ
thể để kêu gọi giới cầm quyền, phải đối
xử tốt với dân lành, những người thấp cổ bé họng nhưng tỉnh táo, khôn ngoan và giàu lòng yêu nước.
Đoạn tiếp theo, tác giả đi sâu
ngợi ca những khía cạnh đẹp đẽ trong con người Huấn Cao : tài và đức . Đức là kẻ
có tính khí “khoảnh”, còn tài là người viết chữ rất đẹp, rất vuông .Hai yếu tố
tinh anh ấy dồn vào vào trong một báu vật: chữ .Khát vọng cả cuộc đời của quản
ngục chỉ có thế .Chi tiết này nhằm đề cao thêm con người trí tuệ
sâu sắc , giàu tài năng, cao cả trong nhân cách của Huấn Cao .
3. Nhân vật Huấn Cao , từ một tử tù sắp ra pháp trường, bỗng
trở thành danh nhân bất tử .
- Cao điểm mối “tương tác ”hai bên: Huấn Cao sẽ bị giải
vào kinh đô sớm . Làm sao đây ?Ngục quan thất thần lo lắng, thầy thơ lại thấu
hiểu,còn Huấn Cao ? Rất xúc động .Với người tử tù tâm lành trí sáng như Huấn Cao, tấm lòng hiếm
có, biết biệt nhỡn liên tài trong thiên hạ như Quản ngục mới thực sự đáng quý, hơn chữ từng được Huấn
Cao quý hơn vàng ngọc, quyền thế . Hạnh phúc hơn nữa khi quản ngục được đứng
vào hàng ngũ những người bạn thân (quản ngục là người thứ tư )của Huấn Cao .
-Cuối truyện, đậm
màu sắc lãng mạn nhất , khi nhân vật Huấn Cao , từ một tử tù sắp ra pháp trường,
bỗng trở thành một vị
thánh
. Quản ngục được tặng chữ (quí hơn những giá trị danh lợi, là vàng bạc, quyền
thế mà người đời thèm muốn ) được là bạn của Huấn Cao, thì lẽ nào vẫn cứ bám sống
nơi nhiều cặn bã và đám người quay quắt .Quản ngục từ một lời thú nhận ban đầu “chọn nhầm nghề mất rồi” đến “lĩnh ý ”khi trực tiếp tìm
gặp Huấn Cao, bây giờ thì “kẻ mê muội này xin bái lĩnh ”.Một cái vái ,một dòng lệ khó gặp ở người già chức vụ, đặt
trong khung cảnh đuốc sáng, lụa trắng,mực thơm , và ba cái tim bấc chụm vào
nhau, cháy bùng to lên trong án thư quản
ngục , sẽ là những món quà quí giá, hay lời tế cao cả và thiêng liêng nhất tiễn
đưa người anh hùng thất thế mà hiên ngang vào cõi vĩnh hằng, vượt lên trên những
hôi hám, tối tăm ,gông xiềng, và dao chém giữa pháp trường. Tất cả là sức mạnh
để Quản ngục , và cả thầy thơ lại,có thêm nghị lực , ý chí , niềm tin để sống
thanh thản chốn quê nhà, dù trong tay không còn danh và lợi, không còn quyền thế và vàng ngọc
. Theo truyền thống của tín ngưỡng công giáo, các linh mục,tu sĩ đã qua đời và
chỉ được phong thánh khi họ làm nhiều phép lạ cho đàn chiên còn trên dương gian
của họ (chữa lành bệnh, che chở qua cơn nguy biến...)Huấn Cao trở nên thánh ngay khi còn gặp gỡ những con
người ông yêu mến, cần sức sống trên cõi đời. Ông là một vị thánh đặc biệt .
Phần cuối câu chuyện chứa đựng nhiều tình tiết thật cảm động, khiến truyện
mang đậm màu sắc trữ tình , lãng mạn . Đây là thành công thứ hai và giá trị nhất
của “Chữ người tử tù ” Với ngòi bút lãng mạn, tác giả đi sâu ca ngợi
những giá trị chân chính mà chữ ( tri thức ) mang lại . Không phải vàng ngọc hay quyền thế , mà là : tâm ( lòng thương người ), ý (
kẻ có ý chí , biế quyết đoán trong mọi tình huống ) khí ( tài năng nhiều mặt )
lực ( mạnh mẽ ,bản lĩnh )
Nhiều
ấn tượng mạnh xuất hiện đến khi chúng ta đọc truyện ngắn “Chữ người tử tù” của
Nguyễn Tuân .Trước hết , không gian truyện(bối cảnh chung)để tác giả dựng truyện
phảng phất màu sắc xưa cũ , có triều đình, quan lại, lính tráng, những cuộc bạo
loạn của nông dân, giới trí thức phong kiến, câu đối ,hoành phi thú vui chơi chữ tao nhã . Cốt truyện chứa nhiều
tình tiết éo le : kẻ quyền lực trở thành người yếu thế, kẻ tử tù lại được tôn
làm anh hùng, cứu nhân độ thế giữa trại giam . Nhiều những yếu tố xung đột, tình tiết giàu kịch
tính . Giọng kể từ tốn, điềm đạm với lượng từ Hán Việt rất cao, phù hợp với bối cảnh, thời gian , nhân vật và chủ đề câu
chuyện . Thủ pháp tương phản vốn quen thuộc của mọi truyện ngắn lãng mạn
cũng được sử dụng tài tình ở trong truyện.
CÂU
HỎI
1 .Hãy tìm hiểu cốt truyện theo 5 bước .
2 .Quản ngục
là người rất quí chữ của Huấn Cao,vì đó là một báu vật. Và bây giờ , Quản
ngục đang nắm giữ sinh mạng Huấn
Cao trong tay . Vị mệnh quan triều đình
hàng lục phẩm này phải làm sao ? Kỷ cương phép nước, tình cảm riêng, ông phải
nghiêng về phần nào ?( Quản ngục cho quét dọn buồng
trong cùng,Quản ngục trầm
tư bên án thư ;Hãy nêu ý nghĩa ba cái tim bấc chụm lại,cháy
bùng to lên.Tại sao từ việc
một tử tù xuất hiện, Quản ngục đã bị đánh động lương tâm rằng “mình chọn nhầm nghề mất
rồi”.? Nút thắt câu chuyện xuất hiện ở
đây
3.Xung đột Huấn
Cao- quân lính áp giải .
Ai thắng ? Ý nghĩa ?
4
Phân tích xung đột trong chính tâm hồn Huấn Cao qua bốn bước .
5.Hai nhân vậtHuấn
Cao-Quản ngục xem ra không
hề có xung đột, mà chỉ ở hai tuyến
đối lập, và cùng cố gắng (do nỗ lực và thiện chí của Quản ngục)để cùng đứng
về một phía.Hãy
phân tích nhận định này .
6. Huấn Cao là một người thất thế nhưng nhân ái ,đức độ và tài giỏi . Hãy chứng minh .
7.Quản ngục được nhận bốn món quà từ Huấn
Cao .Hãy phân tích .
8. Huấn Cao mang vào cõi vĩnh hằng những điều gì ? Ý nghĩa ?
( Dalat 11.2017 )
No comments:
Post a Comment