I.
TÌM
HIỂU CHUNG
1. Thể
thơ :
a. Thơ tự do :
thể thơ không bị lệ thuộc vào những qui tắc của thơ cách luật của một số thể loại thơ khác (
thơ Đường luật,thơ lục bát …),
không bị ràng buộc vào bất cứ một
khuôn khổ nào (như số từ, số câu, vần, nhịp…). Mạch thơ có thể liên tục
hoặc ngắt ra từng khổ . Cách gieo vần rất linh hoạt : vần chân, vần lưng , vần
liên tiếp… đều hướng vào việc bộc lộ
cảm xúc,
suy nghĩ, nhằm mục đích cuối cùng là làm
sáng tỏ chủ đề .
b.
Thơ
siêu thực : Cách gọi đúng nhất là “thơ
được sáng tác dưới hình thức của
chủ nghĩa siêu thực. Đây là một trường phái thơ ca xuất hiện ở Pháp sau cuộc
chiến tranh thế giới lần I(1914-18) tập hợp một số thanh niên tiểu tư sản trí thức
muốn thoát ra khỏi tư tưởng của giai cấp mình .Họ muốn đi tìm một hiện thực
cao hơn (siêu thực)để phủ định hiện thực trước mắt là xã hội tư sản . Trong
lĩnh vực thơ ca ,chủ nghĩa siêu thực muốn đi
tìm cái kỳ diệu .Người nghệ sĩ thích
sự hỗn độn,phi thường . Thơ ca phải được tuôn trào tự do , không cần sử dụng
dấu chấm câu, không cần tuân theo trật tự ngữ pháp , đề cao sự liên tưởng độc đáo của từng cá nhân. Vì vậy,chủ nghĩa
siêu thường gắn liền với thủ pháp ước lệ tượng trưng, với vô số hình
ảnh được tạo ra bởi sự liên tưởng và xâu chuỗi lại của mỗi tác giả . Ở Việt
Nam, Hàn Mặc Tử được xem là nhà thơ chịu ảnh hưởng của trường phái siêu
thực-tượng trưng này .Về nhạc, nhiều bài hát của Trịnh Công Sơn cũng được nhìn
nhận có nhiều ảnh hưởng từ chủ nghĩa
siêu thực- tượng trưng .
2. Garcia Lorca (1898 -
1936) một nhà thơ, nhà soạn kịch Tây Ban Nha, và còn nổi tiếng là nhạc công và họa sĩ. Chính nước
Mỹ luôn coi ông là nhà thơ vĩ đại của họ,sau Walt Whitman
(1819-1892), mà Lorca từng chịu ảnh
hưởng – dù thời gian ông sống ở Mỹ không dài,chỉ hai năm . Ông bị sát hại bởi bọn phát xít đã "ngửi" ra
ngay, một nhà thơ "thuần túy" như Lorca không bao giờ qui phục chủ nghĩa phát xít, không bao giờ có chỗ đứng
trong một chế độ độc tài. Thơ của ông là
biểu tượng của tự do và cái Đẹp,
của dân chủ và nhân quyền, những điều hoàn toàn xa lạ và đối nghịch với chủ
nghĩa phát xít
Thơ của Lorca có những đặc điểm sau :
-cấu tứ :thơ
ông chịu ảnh hưởng bốn thể thơ : dân ca
Tây Ban Nha, tinh thần và thể thơ ngắn trong thơ Haiku(Nhật
) và thơ Đường(Trung Ho,), phái tượng trưng
và phái siêu thực(Pháp ) huyền thoại Hy Lạp, La Mã
- nghệ thuật thơ : : ngữ lực (sử dụng ngôn ngữ khá bình
thường, không cầu kỳ , trau chuốt ,rất ít các biện pháp tu từ , nhưng chứa những suy tư thâm trầm, những cảm nhận nhạy
bén ,mang đặc tính c ủa thơ Tây Ban Nha và thơ Tượng Trưng cũng như thơ Siêu
Thực.) hay đối tứ (hai hình tương
phản tiếp diễn để diễn đạt ý tại ngôn ngoại)láy và đệm ( lặp một câu, một cụm từ, hoặc đoạn với mục đích
bắt cầu) để nhấn mạnh, gây ấn tượng
3. Về bài thơ
Đàn ghi-ta của Lorca :-
a Đặc điểm : nhà thơ Thanh Thảo cố gắng đưa
người đọc đến dạng thơ quen thuộc của Federico
García Lorca , Một bài thơ tự do, nhưng không hề có dấu câu, không viết hoa đầu giòng . Cả bài thơ có sáu khổ, các câu trong khổ số
lượng từ không cố định, không có vần điệu,lại rất nhiều hình
ảnh, khiến người đọc liên tưởng đến
những bài thơ Haiku của Nhật mà
Lorca chịu ảnh hưởng sâu đậm . Đọc từng khổ, chúng ta thấy các hình ảnh phải xâu chuỗi với nhau , bởi nhà
thơ Thanh Thảo chỉ dựng lên những mối quan hệ rời ở mỗi khổ , buộc chúng ta phải liên kết lại, đó
là cách viết ,cách cảm thụ thơ Đường
mà Lorca cũng ít nhiều yêu thích và ảnh hưởng .Nhưng đó cũng chính là những nét độc đáo của thơ siêu thực . Hình ảnh thơ rất nhiều, mang nét
văn hóa dân gian Tây Ban Nha
b Hoàn cảnh sáng tác : Khi tham gia kháng chiến chống Mỹ, trong ba –lô
hành trang của người chiến sĩ có những
vần thơ tình yêu , sự bất công
trong xã hội, những nỗi trăn trở, bất an và đấu tranh nội tâm của nhà thơ . Có lẽ con người tài hoa ở xứ Tây Ban Nha xa xôi còn ám ảnh
anh chàng Hồ Thành Công (tên thật của nhà thơ Thanh Thảo )bởi những
vần thơ siêu thực –tượng trưng, một phong cách sáng tác thơ khá mới mẻ
c .Bố cục :
-
2
khổ đầu : số phận thơ Lorca và con người nhà thơ
-
2
khổ giữa : Hai khổ giữa của bài thơ chứa
nghịch cảnh đau thương xảy ra có thơ ca
Lorca và văn hóa Tây Ban Nha nói chung
-
Hai khổ cuối đúc kết định mệnh Lorca
II. ĐỌC HIỂU
1.Hai khổ đầu :số phận của
thơ ca Lorca và chính bản thân ông
trước thảm họa phát xít.
Đoạn thơ mang màu sắc tự sự
. Nhà thơ Thanh Thảo đang dựng lên
trước mắt chúng ta phần mở đầu số phận
của thơ ca Lorca và chính bản thân ông trước thảm họa phát xít. Hai đối tượng này
như hòa làm một. “ Tiếng
đàn bọt nước” là hình ảnh bất
diệt về thơ Lorca nói riêng và cuộc đời . Bọt nước lúc hiện lúc tan, nhưng tan
rồi lại hiện, không thể bị tiêu diệt.. Đất nước Tây Ban Nha,thơ Lorca, con người ông
, cũng vậy. “ Áo choàng đỏ” là hình ảnh
gắn liền với lễ hội đấu bò truyền thống với nhữ ng kỵ sĩ bảnh bao, khoác
trên vai tấm áo khoác đỏ rực như lửa là
nét văn hóa dân tộc luôn khiến
ông xúc động . Cụm từ « li-la li –
la li-la » được xem là một câu thơ
độc lập ở đây và kết thúc bài thơ có hai tầng ý nghĩa . Đó là một chuỗi âm thanh, . “Li la” gợi ta nhớ đến âm thanh của đàn ghi-ta khi người
chơi vê ngón, nó lặp lại và kéo dài thành chuỗi “li la li la li la”. Ở đây, hãy chú ý nghĩa này : tiếng đàn . Chiếc đàn ghita là biểu tượng đẹp đẽ của đất nước,con người Tây
ban nha, cũng là nét ẩn dụ chỉ Lorca . Hình ảnh “áo choàng đỏ ”
hoàn toàn đối lập với “áo choàng đỏ gắt” trên kia , một yếu tố hoán dụ . Bản
thân Lorca( là áo choàng, là tiếng đàn
bọt nước ) cũng gặp cảnh ngộ vô cùng nguy
hiểm ,mà chàng ngơ ngác ,như người mộng du . Còn “ vầng trăng, yên ngựa”
, đó là những hình ảnh trong thơ Lorca
(vầng trăng đỏ, yên ngựa đen ) cũng là thơ
Lorca . Trước đó, nhà thơ đang ở Mỹ .Ông về quê hương ở vùng Gra-na-đa ,
bị bắt và bị đưa ra pháp trường .
2. : Hai khổ giữa của bài thơ chứa
nghịch cảnh đau thương xảy ra với thơ ca
Lorca và con người ông
Màu sắc nâu, xanh hàm chỉ đất trời, là quê hương của nhà thơ. « Cô
gái ấy » là nguồn thơ tình yêu
,chiếm một dung lượng lớn trong thơ Lorca . " Tiếng đàn bọt
nước" một lần nữa hiện lên, cách thức láy đầy dụng ý của Thanh Thảo , nhấn mạnh về số phận của Lorca, tài năng và thi
ca của Ông. Nguồn cảm hứng nghệ thuật ( quê hương,tình yêu) ý nghĩa nghệ thuật ( tiếng đàn bọt nước
) đang
có nguy cơ bị hủy diệt, nhưng
trong cảm nhận của Thanh Thảo, tất cả đều bất diệt . Đất nước Tây Ban Nha,thơ
Lorca, con người ông , cũng vậy . Có thể hiểu Thanh Thảo muốn ngợi ca dòng thơ tình yêu của
Lorca , thơ quê hương,nhưng dòng thơ
cùng thơ ca đất nước đang bị hủy hoại bởi gươm giáo,súng đạn.
Bốn câu tiếp theo của khổ thứ tư nêu lên bi kịch
của văn học Tây Ban Nha và cả của Lorca : không ai chôn cất . Ngôi mộ Lorca bây giờ trong nghĩa trang chỉ là mộ gió.
Người ta đã không bao giờ tìm được hài cốt nhà thơ. Vầng trăng ở đây, nếu mượn
thơ Hàn Mặc Tử ,là nỗi đau thương . Giếng không
hề có ý nghĩa là nơi xác nhà thơ Lorca được tìm thấy ,mà có thể Thanh
Thảo muốn nói đến cội nguồn nước đau sâu
thẳm nhất trong lòng tác giả và chúng ta,những người trẻ đọc và yêu thơ ,cả
cuộc đời Lorca
-
3. .Hai khổ cuối : đúc kết định mệnh Lorca
Hai khổ cuối đúc kết định mệnh Lorca : đường chỉ tay và lá bùa .Đường
chỉ tay thì đứt, lá bùa bị ném đi. Đời người như một dòng sông, nhưng
Lorca không thể đi hết thời gianvà không
gian. Anh chỉ có thể « bơi sang ngang » thật ngắn
ngủi . Con đò tiễn biệt
là người bạn hay chính đất
nước đau thương, một chiếc ghi ta màu
bạc . Hai khổ
cuối, kỹ thuật đối tứ là sự liên kết,tiếp diễn , thương cảm cho bi kịch Lorca .
Lorca mãi mãi ra đi , bất ngờ, bởi đường chỉ tay và lá bùa dường như báo trước
một định mệnh trái ngược . Tác giả tỏ thái độ căm giận bọn độc tài phát xít Franco
tàn độc, mù quáng,quyền lực tăm tối . Chủ nghĩa siêu thực muốn đi tìm cái
kỳ diệu ,Người nghệ sĩ thích sự phi
thường . Sự kì diệu ấy chính là tài năng và con người bất
tử của Lorca .
Thanh Thảo cố gắng đưa chút hơi hướm thơ Lorca
vào bài thơ của mình, như một giòng tưởng niệm về một thiên tài
thơ ca ,cuộc đời vô cùng đẹp đẽ . Ta thấy ngoài kết cấu thơ Haiku,chuỗi hình
ảnh cần liên kết của thơ Đường, còn một số yếu tố mang phong cách Lorca , chẳng
hạn những kỹ thuật đối. Cả sáu khổ thơ, ta thấy
Thanh Thảo sử dụng lối đối tứ rất hay . Hình tượng đang “hát nghêu ngao” hoàn toàn đối lập với
hình ảnh “ bị điệu về bãi bắn” ,hay bốn
câu trong khổ ba “ tiếng ghi ta ..vỡ tan” thật bất ngờ với hình ảnh “tiếng ghi
ta ròng ròng máu chảy ”. Đằng sau kỹ thuật đối tứ ấy là nỗi đau thương, niềm
xót xa cho cuộc đời và thơ của Lorca .
Nét độc đáo của thơ siêu thực có thủ pháp ước lệ tượng trưng, với vô số hình
ảnh được tạo ra bởi sự liên tưởng và xâu chuỗi lại.
Ở đây, Thanh Thảo đã vận dụng kỹ thuật láy và đệm ra sao ? Cụm từ « tiếng đàn ghi ta
,chiếc ghi ta , cả nhan đề được nhắc tới chín lầ n ». Câu li-la-li … là kỹ thuật láy
. Tất cả đều ca ngợi ,tiếc thương cung đàn, hay thơ Lorca,con người
Lorca
Phải coi thơ là cái đến với ta đầu tiên và
còn lại sau cùng. Nó có thể giải tỏa cho con người bao nhiêu nặng nề, đồng hành
với con người qua bao nhiêu trạng huống của cuộc đời. Những vần thơ
yêu thương con người và cuộc đời, ấp của cả máu và tài năng của Lorca đã cho
nhà thơ
Thanh Thảo và chúng ta có một niềm tin vào cuộc sống .
Câu hỏi :
1. Tìm hiểu về Garcia Lorca : thân thế, sự nghiệp, phong cách sáng tác (
một nhà thơ yêu nước, dùng thơ văn để bảo vệ nền văn hóa dân tộc , phong cách
thơ rất độc đáo: chất dân tộc, học tập lối sáng tác thơ Haiku của Nhật, lối bắc
cầu của thơ Đường, phương pháp siêu thực
tượng trưng của thơ Pháp )
2.
Bài thơ Đàn Ghi Ta của Lorca : tiểu sử Thanh Thảo,
thời điểm sáng tác , thể thơ, những yếu tố phỏng theo phong cách Lorca ,
mục đích sáng tác , giọng thơ .
( Dalat tháng 7.2015 )
.
No comments:
Post a Comment