Bài
1
CÁCH TỔ CHỨC ĐỌC HIỂU
TÁC PHẨM TỰ SỰ- HIỆN THỰC PHÊ PHÁN
I
.KHÁI NIỆM:
1.Định
nghĩa : Chủ nghĩa hiện thực phê phán, theo cách gọi của nhà văn Gorky (
hay chủ nghĩa hiện thực) là một trào
lưu nghệ thuật ,xuất hiện dưới dạng điển
hình nhất ở châu Âu thế kỷ XIX. Cơ sở xã hội của phương pháp sáng tác này là những mâu thuẫn và đấu tranh giai cấp gay gắt trong xã hội sau
khi giai cấp tư sản đã củng cố được địa
vị thống trị của mình . Sự áp bức , bóc lột không hề che đậy, ngày càng tàn bạo
của giai cấp này đã
đánh động những tâm hồn thấu cảm của người nghệ sĩ
chân chính, thôi thúc họ nhìn thẳng vào sự thật . Con người không phải
là con đẻ của lý tính, của đạo đức trừu
tượng , của ảo tưởng, mà là “con người xã hội” ( Ban-dzắc )
Nguyên tắc chính của phương pháp sáng tác này là “ tái hiện
tính cách điển hình trong hoàn cảnh điển hình”. Người nghệ sĩ đặt nhân vật trong một tình thế xã hội, một quan hệ giai cấp
cụ thể, sau đó triển khai những diễn biến
tính cách theo sự chuyển biến của tình
thế hoàn cảnh đó . Tính cách nhân vật có
sự kết hợp cao độ giữa cá tính và hoàn cảnh, phát triển cùng hoàn cảnh điển
hình . Người nghệ sĩ phải nắm được qui
luật, bản chất của hiện thức khách quan , chi phối ngòi bút vốn luôn mang tính chủ quan của tác giả . Văn
học như “ một tấm gương xê dịch trên con
đường lớn” ( Xtanhđan )
Đề
tài của phương pháp hiện thực phê pháp rất rộng lớn “ bao trùm lịch sử, xã hội,
những điều tồi tệ, những nguyên lý” ( Ban-dzắc ), cung cấp cho nhà văn những
chi tiết chân thực, dồi dào,tạo nên một
đặc trưng cơ bản , hình thành chức năng nhận thức của văn học, góp phần quan trọng
vào việc khắc họa tính cách và hoàn cảnh
điển hình . Những nguyên lý của phương pháp hiện thực phê phán có những ưu điểm,
trở thành những truyền thống tích cực của văn học thế giới
Tuy nhiên , phương pháp này có những mặt hạn chế, đó là cảm hứng chủ đạo còn phiến diện , chưa xây dựng được những tính cách điển hình tích cực: con người
gắn bó nhưng thụ động trước hoàn cảnh, nhân dân lao động là con người yếu thế.
Những yêu cầu này được giải quyết
trong các tác phẩm được sáng tác theo
phương pháp hiện thực xã hội chủ nghĩa .
Qua việc
tìm hiểu chi tiết về phương pháp hiện thực phê phán, chúng ta có thể rút ra một
số qui tắc trong quá trình đọc hiểu văn bản:
-
Về nội dung : những mâu thuẫn, đấu tranh
giai cấp gay gắt - sự áp bức , bóc lột không hề che đậy, ngày càng tàn bạo của giai cấp thống trị thôi thúc văn nghệ sĩ nhìn thẳng vào sự thật và lên tiếng
-
Về
hình thức : Triển khai những diễn biến
tính cách theo sự chuyển biến của tình
thế hoàn cảnh, nhà văn phải nắm
được qui luật, bản chất của hiện thức
khách quan(tái hiện tính cách điển hình trong hoàn cảnh điển hình) - Chú ý từng
chi tiết nhỏ .
2.
Đặc điểm về nội dung và nghệ thuật: Phương pháp hiện
thực phê phán cũng thừa nhận sự tồn tại
và giá trị thẩm mỹ của hiện thực khách quan , nhưng người nghệ sĩ không chỉ
dừng lại các hiện tượng miêu tả ,
mà cố
gắng đi sâu vào bản chất của sự vật để
phát hiện những mâu thuẫn, những quy luật bên trong của xã h ội đương thời . Vì vậy, tác phẩm của họ
tố cáo không thương tiếc và tố cáo mạnh mẽ cái xã hội xây dựng trên sự đối kháng giai cấp
đầy ung nhọt .Trong các tác phẩm được xây dựng bằng phương pháp hiện
thực phê phán, tính cách nhân vật luôn gắn
chặt với hoàn cảnh,lại có một quá trình phát triển theo quy luật bên trong do
tính khách quan của môi trường và hoàn cảnh
quy định.
3. Các tác giả-tác phẩm tiêu biểu :
Ở Việt Nam phương pháp hiện thực
phê phán có thể tìm thấy những thành tố của mình trong tiểu thuyết của Nguyễn
Du, Hồ Biểu Chánh … ,nhưng mãi đến sau những năm 1930, phương pháp này mới xuất hiện một cách hoàn chỉnh với tư cách
một phương pháp sáng tác, một trào lưu văn học .
4.
Chủ đề chính : Qua các tác phẩm tự sự từng được giới thiệu trong chương trình
phổ thông, chúng ta thấy xuất hiện những nội dung tư tưởng sau:
-xung đột giai cấp : đó là sự mâu thuẫn giữa địa chủ và nông dân, giữa kẻ thống trị và dân
lành, giữa giới cầm quyền và những trí
thức chân chính .
- giá trị sống bị đảo lộn: cuộc sống do thiếu vắng những giá trị cao đẹp, con người
tìm sự bù đắp qua những
ham muốn lạc thú trần gian, tiền bạc và danh vọng . Để có được những ham
muốn này, con người phải trải qua không ít bế tắc và trớ trêu cuộc đời , một khía cạnh của
xung đột
- sự
đối kháng giữa những thái độ sống bắt nguồn từ mâu thuẫn giai cấp : quyền lực và yếu thế, tàn bạo và mù quáng,
nhân ái và sáng suốt.
- sự
xung đột của những phẩm giá :kẻ thắng thế, tham vọng,chà đạp ,lôi
kéo, coi trọng sức mạnh vật chất; người thất thế lại có ước mơ,muốn vươn lên
nghịch cảnh, chống đối những cám dỗ, coi trọng lẽ sống tình người
5. Thủ pháp nghệ thuật : Như vậy, thủ pháp nghệ thuật được các nhà văn hiện thực
phê phán sử dụng là ngòi bút tương phản và tả thực , xây dựng nhân vật điển
hình trong hoàn cảnh điển hình .Ngòi bút có thể bằng châm biếm, lạnh lùng tàn
nhẫn, sự thật nghiệt ngã,có khi đầy nhân
ái .
-
Xác định giọng kể của tác giả : lạnh
lùng , dửng dưng , trách nhiệm hay châm biếm- kết cấu truyện có nét sáng tạo thế
nào
II.
NHỮNG TÁC PHẨM TIÊU BIỂU :
- Văn học trung đại : Truyện Kiều(Nguyễn
Du), Lục Vân Tiên(Nguyễn Đình Chiểu), Thượng Kinh ký sự (Lê Hữu Trác), Chức
Phán sự đền Tản Viên (Nguyễn Dữ )
-
Văn học hiện đại : Cha con nghĩa nặng(
Hồ Biểu Chánh ), Số Đỏ (Vũ Trọng Phụng), Chí Phèo,(Nam Cao), kịch Hồn Trương
Ba, da hàng thịt(Lưu Quang Vũ) Người trong bao(Se-khop )
III.
III .CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH :
1. Dựa vào thể loại :với các
truyện ngắn ,tiểu thuyết, kịch tự sự : chúng ta dựa vào các đặc điểm về hình thức,
nội dung của từng thể loại được giới thiệu cụ thể trong chương mở đầu
2 . Dựa vào nguyên lý sáng tác
của phương pháp hiện thực phê phán : Tìm hoàn cảnh điển hình gắn với một giai
đoạn lịch sử, một môi trường cụ thể . Biến cố lịch sử, không gian truyện có những
đặc điểm nào cần quan tâm, có tác động đến số phận, tính cách nhân vật chính
3 . Dựa vào tiểu sử tác giả : thân thế, sự nghiệp, phong cách,
có sự quan hệ đối với việc khắc họa nhân
vật, khẳng định chủ đề tư tưởng của tác phẩm .
III. KẾT LUẬN :
1. “ Nhà văn hiện thực phê phán là người thư
ký trung thành của thời đại” (Ban- dắc
). Hiện thực xã hội Việt Nam khi bước
vào những giai đoạn khủng hoảng và thế giới
có những chuyển biến tiêu cực
qua các thời đại đã được các tác giả tài
năng và trách nhiệm phản ánh chân
thực qua những trang viết đặc sắc. Khi xã hội chìm trong những cơn chấn động, người nghệ sĩ chân chính , tâm huyết thận trọng
chọn lọc và đưa vào tác phẩm của mình những vấn đề mang tính lịch sử xã hội,
như một cách ghi chép lịch sử, đồng thời thấm đẫm tính hiện thực và nhân đạo
Văn học hiện thực phê phán chứa phần
cốt lõi của hầu hết mọi dòng văn học
khác . Nhà văn cách mạng phản ánh hiện thực đen tối đó, có khi đầy bế tắc,
nhưng đã mở cho nhân vật một lối đi mới
để giải thoát họ khỏi những ràng buộc, giam hãm từ những sức cuốn tàn bạo , bước đi dưới ánh sáng chân lý Đảng. Nhà văn lãng mạn lại đặt nhân vật lên trên những
cám dỗ tầm thường, từ đó đề cao những giá trị sống cao quí, những thái độ sống
đẹp đẽ . Nhà văn hiện thực phê phán dùng
ngòi bút lạnh lùng mô tả hiện thực,
nhưng bằng một trái tim nhân ái cảm thương sâu sắc. Bức
tranh hiện thực đầy dẫy rối ren với những
con người dường như “điếc cảm xúc” .Người được coi là thắng thế , có địa vị, tiền của, sẵn sàng phán xét, đàn áp, hạ nhục
những người khác họ . Lắm khi họ còn được tưởng thưởng. Trong một xã hội của
đua chen, giành giật , ganh đua quyền lực, người ta không kiên nhẫn để lắng
nghe người khác. Họ không nhận biết được
cảm xúc của chính mình và của người khác, giống như người nghe một bản giao hưởng
nhưng không phân biệt được tiếng của các nhạc cụ khác nhau, mà chỉ thấy một thảm
âm thanh bùng nhùng.
Sự thấu cảm , lòng trắc
ẩn gần như phai nhạt, những người mẫn cảm có thể cảm thấy mình lạc lõng, cô
đơn.Lòng thấu cảm bị xếp xó, thậm chí bị cho là có hại đến sự nghiệp
thăng. Một xã hội thiếu vắng sự thấu cảm và lòng trắc ẩn thì là một địa
ngục, cho dù nó có nhiều của cải vật chất tới đâu chăng nữa.
.
Nguyễn Du đã cảm nhận và thấm thía điều này từ mấy trăm năm trước “Bất tri tam
bách dư niên hậu, thiên hạ hà nhân khấp Tố Như”. Ông đã từng thốt lên trước bi
kịch của Kiều “ Trải qua một cuộc bể
dâu, những điều trông thấy càng đau đớn lòng” .
Chính vì thế, họ đã lên tiếng.
2 .
Dòng văn học hiện thực phê phán Việt Nam và thế giới đã để lại cho thế hệ người
đọc nhiều tác phẩm có giá trị .
No comments:
Post a Comment