Gọi người ơi,người xa

                                   GỌI NGƯỜI ƠI,NGƯỜI XA .

                               Mùa giỗ thứ tư của Mẹ

                                        Kính dâng Mẹ lời tạ tội và tạ ơn .

        Kệ sách của tôi có ba tác phẩm được chính tác giả -người con trai lớn của ông Xu Hiến –ký tặng .Bộ gia phả họ Nguyễn Thái, tập hồi ký về cuộc đời ông ,và một cuốn nhỏ, mỏng,có cái tên khá dài -Ông Nguyễn Thái Hiến và ngành trồng rau Dalat từ 1928 đến 1935 …  Nhưng tên người nhận  ở quyển thứ ba này là Gia đình anh chị Hoe Trí và các cháu,nhà chị Hạ Em, chứ không phải gia đình anh  chị Cu Tùng ,nhà tôi .Thì phải đi đổi chứ .Chị Hạ Em đang bận tiếp khách ,nhưng vẫn vào trong giây lát, rồi quay ra bảo tôi ,ngập ngừng , chị cho ông Bảy, bạn anh Thạch mượn từ.. cả chục năm rồi (nghĩa là từ hôm được tặng, 2005).Rồi chị  hứa, chiều hai đứa mình đi đòi nghe . Nhà ông Bảy ở đầu ấp Hà Đông , gần cổng chùa Linh Giác,  chiều chiều sang nhà thờ dự lễ  tôi vẫn  đi qua .Không ngờ hai người khách cũng đứng dậy bảo có việc cần đến nơi này .

        Ông lão chủ nhà tiếp bốn bà khách trong gian nhà nhỏ ,vắng vẻ .Con cái lập nghiệp ở  trong thành phố Hồ Chí Minh cả, nhà để không ,lâu lâu ông về thăm chừng , nhưng nay thì ở luôn, vì có mấy đứa cháu ngoài Bắc vô trọ học .Ông suýt soa xin lỗi , chỉ vì lý do đó, chứ sách đọc đã lâu, ông còn phô tô ra hai bản ,một giữ, một mang tặng nhà văn hóa  Làng Hoa Hà Đông .Chị Hạ Em cũng suýt soa,bảo rằng vì tác giả đã viết tặng rõ ràng, chị lại cầm nhầm, cho nên phải hoàn trả . Rồi bây giờ là khâu ông khen .Sách hay, đọc nó mới biết vùng Đông Tĩnh (Hà Đông ,Nghệ Tĩnh )mình thuở ban đầu được hình thành như thế nào .Cũng như anh Thạch,ngày bé ông  cũng được gửi xuống học ở Nha Trang  nên  những gì họ hiểu về nơi ấu thơ  rất hạn chế .Và cuối cùng là mục nhận xét ưu khuyết của sách .Ông nói khuyết trước . Tôi thấy tác giả bảo rằng ,làng Hà Đông chúng tôi không phải là làng hoa đầu tiên của Dalat, mà là ấp Tân Lạc, nơi thân phụ ông này  chọn để trồng các giống được công sứ Pháp giao .thì … chưa hợp lý .Năm  1938,chính người Hà nội chúng tôi được ông Hoàng Trọng Phu đưa vào ,  lập ấp, rồi mang giống từ quê hương đi cùng ,là người đầu tiên trồng hoa mang  tính hàng hóa  cho xứ  hoa này .Chị Hạ Em nhanh tay lật ra một trang  Năm 1938, Ông Hoàng Trọng Phu  , đang là  Tổng đốc Hà Đông , nhân một dịp vào Dalat , thấy ngành trồng rau tại đây phát triển , đã cùng ông Trần Văn Lý , Quản đạo Dalat ( 1935-1940) và ông Lê Văn Định , Hội trưởng Hội tiểu canh nông công nghệ , vận động lập ấp Hà Đông tại Dalat .Họ đã vay từ Ủy ban tương tế xã hội Trung ương Bắc kỳ  nhiều khoản tiền,     chiêu mộ  được 33 di dân là nam giới , tạm ứng  chi phí ăn ở, đi đường  ,tập huấn kỹ năng trồng rau hoa, kiểm tra sức khỏe,chích ngừa dịch hạch và đậu mùa cho họ , cấp giấy giảm vé đi xe lửa ; tại Dalat thì cho  dựng nhà, mua lương thực, thuê người dân tộc Lạch khai phá rừng già . Nhưng rồi họ bỏ về gần hết ,vì gian khổ và nhớ nhà . Năm sau (1939) ông Hoàng Trọng Phu cấp giấy phép cho ông Nguyễn Văn Bồng mướn người vào Dalat tiếp , buộc họ ký giao kèo . Năm 1942, ấp Hà Đông có 59 hộ , phần lớn là những người được  ông Bồng thuê .Trong khi đó, nghề  trồng rau hoa tại Đalat đã hình thành với các ấp Tân Lạc (1930) Trại Mát (1934) Cầu Đất (1937).Nhưng ông Bảy cũng vội lật ra một trang , đây (tác giá kết luận ) Ngành trồng rau Dalat được khai sinh và phát triển từ một nhóm phu lục lộ ( roadman, roadmender )gốc người Nghệ An, do ông Nguyễn Thái Hiến hướng dẫn vào Dalat, ban ngày làm phu, chiều và ngày nghỉ về khai phá vườn rau .Ông đắc thắng nhìn chúng tôi ,chỉ là Ngành trồng rau Dalat  thôi nhé . Chị Thủy, hàng xóm của chúng tôi , đưa tay khẽ giật áo chị Hạ Em, như bảo, thì ông Bảy cũng thừa nhận mặt đúng của thông tin. Ông Bảy dịu giọng, nêu phần ưu điểm đầy bất ngờ của cuốn sách .Này, các cô đã đọc rồi, có còn nhớ tác giả lý giải vì sao cha mình “chấm” vùng ấp Tân Lạc (khu vực  sở Giáo Dục bây giờ )làm nơi trồng rau hoa đầu tiên trên đất Dalat ,rất khó khăn khi chuyên chở rau ra chợ, xa nơi sinh sống , trái hẳn với phương châm ban đầu ông đề ra với những người đi mở cõi : gần nhà, đất ở rừng già, có suối chảy từ cao xuống. Vì  chỉ khu vực này, ông mới có thể tận dụng nguồn phân… người cho.Tác giả kể tiếp rằng, năm 1927, khi vị Công sứ Pháp ở Dalat biết thân phụ ông  đã tốt nghiệp trường Canh nông  Tuyên Quang ,bèn giao cho ông nhiều hạt giống rau hoa mang từ Pháp sang, trồng trong khuôn viên nhà công sứ . Muốn cây cối tốt, cần phân bón .Nguồn  đầu tiên ông  chọn là phân bò, rồi phân xanh -ủ bằng cây đậu đa trổ hoa, lá dã quỳ- rồi  phân ngựa , phân heo ,nước rửa chuồng heo ..Rồi nước tiểu trộn với tro. Rồi huyết  heo xin từ ba toa (lò mổ ) Cư xá của  viên giám  thị lục lộ này nằm ở đường Hồ Tùng Mậu ngày nay, cư dân khá đông đúc .Thế là ông surveillant này bèn cho khui hầm các nhà vệ sinh .Mọi người, kể cả vợ ông,phản đối quyết liệt, ông đành..thôi .Nhưng ông không chịu thua  .Ông chuyển qua ..vùng sâu, vùng xa , vùng đất an toàn  mới,Tân Lạc . Đến đây thì chúng tôi im lặng. Chỉ vì còn có một lý do vô cùng tế nhị .

               Chúng tôi chầm chậm men theo con đường  một bên là  hông chùa Linh Giác , bên kia nhiều ngôi nhà san sát, có những biệt thự bề thế .Ngày trước, đây là vườn đồi của cư dân ấp Nghệ Tĩnh chúng tôi. Chị Thủy thì thầm .Lâu lắm rồi chị  mới qua khu này .Nhớ hồi nào ,mồng hai tết ba mẹ con kéo nhau lên viếng tượng Phật Bà (nằm trên đồi sau chùa )Chưa đến nửa cây số mà sao thấy xa là xa,  đường thật dốc ,  đất vườn nhà nào cũng trồng toàn  lơ (chou fleur ) mà  chặt(thu hoạch ) bán tết gần hết, trống hoác , càng thấy nắng , mới sáng sớm mà mẹ con đổ mồ hôi mồ kê  .Tại có nhà nên đường như ngắn bớt .Chị đồng tình .Chị cũng đã  phải vượt qua nhiều con đường dốc nắng và xa như thế. Bây giờ thì  mọi chuyện đã ổn rồi ,chị nhỉ .Qua nhà văn hóa làng hoa Hà Đông , Trường Phù Đổng .Đây là địa phận làng bên. Cổng ngôi nhà nhỏ xinh gần hàng rào trường đóng kín, mấy chậu cây trồng dưới chân thoang thoảng một mùi hương rất quen. Hồi học ở  Bùi  thị Xuân,chị thường đi tắt lối này  để sang bên hồ Vạn Kiếp, khu Decou  thăm bà ngoại . Mùi thì là thơm vô cùng , cứ phồng mũi lên mà hít .Em có biết người ta gọi nó là cây gì không ? Cây phơ nui .Tôi chợt nhớ cách gọi rất tây của mẹ .Ừ, nhưng rồi đi thêm một đoạn nữa thì, úi chà,phải ba chân bốn cẳng bước cho mau , chị ngả đầu vào vai tôi, cười rúc rích, bữa mùi phân xác mắm  cá nồng nặc, bữa thì mùi…ca ca … cứ thoang thoảng mà không thể tưởng tượng .Tôi cũng cười, nhưng chỉ cười khẽ, mà luôn ngoái cổ nhìn chừng  ra sau lưng, cách dăm bước, chị Hạ Em và người khách thứ hai của chị, cũng đồng nghiệp của tôi, cũng mang tên dòng nước xanh,Bích Thủy , đang cười nói vui vẻ .

              Gọi là đồng nghiệp ,vì chúng tôi cùng đều là công nhân viên chức của trường Bùi Thị Xuân, ngôi trường trung học phổ thông tăm tiếng của thành phố thơ mộng này .Chị nhỏ tuổi hơn chúng tôi rất nhiều, bốn lăm ,  vóc người cân đối, có đôi mắt rất sáng, nụ cười tươi tắn trên khuôn mặt khá thông minh, và làn da rám nắng khỏe mạnh . Đôi chân mày được tỉa công phu, và mái tóc đen dày  luôn cắt ngắn gọn gàng. Trang phục chị luôn tươm tất  .Họp hội ,chị có những bộ vét  may vừa vặn, tiệc tùng, những chiếc đầm của chị cũng rực rỡ hoa bướm, và chị cũng có vài chiếc áo dài thướt tha ở trong đội văn nghệ trường. Hôm nay ghé nhà tôi, chị mang đến mấy cây hoa lài Nhật  mà chị Hạ Em và tôi nhờ mua  giùm,rồi chị vô chùa Linh Giác thắp nhang để xin ơn cho cậu con đầu năm nay thi đại học, cho chàng thứ hai vào được lớp 10 như ý nguyện .Tóm lại ,chị có cuộc sống như bao phụ nữ khác .Nhưng trong trường tôi,chị là một con người khác .Chị không có tên trong danh sách hưởng lương chính  thức của trường.Hội cha mẹ học sinh hợp đồng chị với một  công việc duy nhất : thay con cháu họ chăm sóc cây cối trong trường và… quét dọn khu vực nhà vệ sinh .

            Trường tôi được xây dựng từ 1952,với ba dãy phòng học,phòng thí nghiệm hình chữ U, vây quanh khu hội trường, sau này có thêm khu văn phòng ngay cổng nhìn vào . Cuối hội trường là nhà vệ sinh .Một căn phòng khá rộng,ngăn làm hai, bên trong có nhiều buồng nhỏ, cửa thông gió thoáng đãng.Một bể nước ở góc phòng . Dãy hành lang mưa nắng nối   ba khối chữ U với nhau để thầy trò thuận tiện đi lại mùa mưa bão .Nhưng dù mùa nào, đi ngang đây,ai cũng  nhanh bước,nín  thở Từ tuổi còn ngồi ghế học trò, đến khi được  trở lại,đứng trên bục giảng, khu vực này vẫn như cũ, chỉ là của nẻo bắt đầu bị lung lay,chốt cài lỏng lẻo ,sàn nhà ẩm thấp ,nhơm nhớp  hơn xưa,và hai khu gắn thêm tấm bảng bên trên  Nam ,Nữ ( trường trước đây là nữ trung học ) Đám học trò ba khối  (khối cuối cấp học kỳ 2 được miễn) chiều  chiều thay nhau lao động quét dọn, phe nào ,nam nữ, dọn khu nấy .Nhưng chịu trách nhiệm coi ngó chung vẫn là giáo viên chủ nhiệm và anh chàng lớp phó lao động.Đã có lần ,bên khu nam,có đứa nghịch ngợm nhét ngay vào lỗ bàn cầu một quả bóng xì hơi,rồi … đi nặng lên. Nhân vật (không biết là một  hay hai) vừa là kẻ xấu bụng, vừa là người bụng xấu, nên  thứ … chè cho chó ấy vương vãi ra khắp nơi,bốc mùi nồng nặc cả khu nhà vệ sinh nam.Đám “công nhân nam bất đắc dĩ” tay bịt mũi, tay cầm chổi ,mặt mày nhăn nhó ,thấy rất tội nghiệp ,lại vừa căm giận cái đứa nào chơi trò quỷ sứ này .Hôm ấy tôi về nhà, bẻ sả đun một nồi mạc mít ( là nồi  thông thường, nhưng thành cao và dày ) kỳ cọ rất lâu .Mẹ tôi chặc lưỡi, đi  quét sân trường với  học trò, mà cứ như đi dọn phân tiêu về .Tôi phân trần với cụ, tụi con dọn  nhà cầu  học trò thiệt  mà, mẹ  !

            Nhưng bất chợt tôi nhìn cụ ,một bà lão gần  tuổi chín mươi, tóc bạc trắng, đôi mắt hom hem , mệt mỏi, chỉ có hai gò má luôn đỏ hồng, mịn màng như các cô gái .Ở nhà tôi, hằng ngày, rồi hằng tháng, hằng năm, mẹ  tôi vẫn nhẫn  nại làm công việc ấy .Nhà tôi có hai buồng mà nay gọi là wc. Gian thứ hai xem ra hiện đại được xây chung với chuồng heo . Gọi là hiện đại vì  nó giống với wc ở phố chợ ,gần  nhà ở, không bốc mùi,kín đáo .Gian thứ nhất, ra đời từ thuở , có lẽ lúc tôi còn trong bụng mẹ ,nằm men một bờ taluy giữa vườn , xa  suối ao, xa nhà ,nhưng có nhu cầu  thì, cậu em 6 tuổi của tôi ù một hơi ba mươi giây là đến .Đó là một căn chòi  tư vuông , mỗi bề khoảng mét rưỡi cất theo kiểu nhà sàn, một bên dựa vào vách taluy được lèn đá chắc chắn, ba bên   và nóc được che kín bằng thùng thiếc ,loại thùng  hình khối chữ nhật 20m lít được người Phan Thiết chứa nước mắm  chuyên chở đi các tỉnh. Bốn cái trụ khá vững giữ lấy ngôi nhà.Sàn lát ván,ở giữa   có khoét một  lỗ hổng hình vuông  cỡ chiếc ghế đẩu.Bốn bên lỗ được đặt thêm một lớp ván nhám dày, là chỗ để cho người sử dụng ngồi chổm hổm , vì bên dưới là chiếc chum sành rất to, đựng được cả trăm lít nước ,cũng là loại chum vại nông dân ở đây mua phân xác mắm đưa từ miển  biển lên . Miệng chum cách sàn độ nửa mét .Ngày ngày, đám  những người khỏe mạnh, trai tráng,các cô chú làm công, vẫn phải… ghé vào đây ít nhất một lần .Màn cửa là một tấm ni lông được đóng khung bằng gỗ,có khi là tấm bao bố dày sạch sẽ , thường được vén lên (khi vắng ..khách ) và ngược lại. Cha tôi và cậu út rất thích wc này, vì rất  nhiều lý do , có thể … một công hai chuyện ,vừa trút bầu tâm sự , vừa ngắm nghía  cỏ cây hoa lá,non xanh nước biếc ,vừa không bị ai hối  thúc, lại không phải xách nước ,quét dội ( cậu bé thích nhất khoản này ) Công việc của tôi là kiểm tra giỏ giấy sạch treo gần nóc chòi,  xé vuông vắn,để…  vui lòng khách đến,vừa lòng khách đi .Còn những khâu đốt giấy, bẻ lá quỳ bỏ vào chum – đảm bảo nước không văng lên mông người ngồi, và công việc nặng nhọc nhất, khi chum đầy , thì mẹ lẳng lặng giành lấy .Bên vườn nhà ông Cửu Miên, cũng địa thế nhà nép chân đồi, vườn dưới thung lũng, nên ông cho xây  nhà cầu (thôi,cứ gọi như thế cho tiện ) ngay chân đồi, ngang với nhà chính, tất nhiên là khá xa nhà . Gọi là xây, vì  bốn vách đều bằng gạch ắc lô ,có bồn cầu kiểu thành phố . Hầm lộ thiên, là một cái hố chữ nhật ,có nắp ,có cống thoát .Xung quanh chuối mít um tùm .Mỗi khi hố đầy, các chú làm vườn hì hụi mở cống, hứng từng thùng  ,  nín  thở gánh ra vườn, chọn những ô nào xa nguồn nước, đổ lên  trên những luống vừa được cuốc xới (mà người quê tôi gọi là nỉa  đập ) kỹ , được rạch sẵn một hàng rộng và sâu ở giữa, sau đó họ rắc vôi thật dày, phơi nắng suốt ngày hôm đó, hôm sau mới lấy vá xẻng lấp kín lại .Rồi cả tháng sau , người ta mới mang rau đến trồng lên mảnh vườn  được “ưu ái” này .Cây cối mọc rất xanh, rất tốt .Ở nhà tôi,mẹ cũng lấy chiếc thùng thiếc nước mắm ấy, nhờ cha cắt sửa thành một chiếc gáo  to, đóng một chiếc cán khá dài và rất chắc ,đủ để khi thò gáo vào chum múc nguồn dung dịch ấy ra không bị vướng, lại có một khoảng cách tương đối ổn định , đảm bảo “hương vị” dù có ngược chiều gió cũng không gây cản trở .Những luống đất mẹ chọn nằm sát chân nhà cầu .Mẹ đi ủng ( đó là thời điểm duy nhất trong năm tôi thấy mẹ đi  lại lệt sệt vì đôi ủng cao su to nặng,vướng víu ), quanh mình  được quấn chặt bằng hai ba lớp áo đi mưa,vốn là những tấm ni lông thải ra từ những mảnh khăn nhựa trải bàn,mẹ vẫn cột quanh  người ,từ hông trở  xuống,mỗi khi đi tưới vườn bằng vòi máy, hay khi len lỏi trong vườn ắc ti sô, vườn rau lơ mùa thu hoạch, để áo quần không bị ướt , Đầu tóc búi cao .Hai chiếc khăn len cũ  ,trùm mỗi tối ,mẹ dùng để cột  che đầu và bịt mũi .Không đội nón,dù trời nắng rất to .Năm nào cũng vậy , ra giêng, rau vụ tết vừa thu hoạch trên mảnh đất đó , tôi bất chợt bắt gặp mẹ nai nịt như thế, chậm rãi vác chiếc gáo (gác kín sau nóc nhà  kho )chậm rãi xuống vườn,là tôi hiểu .Mẹ tôi không hề giao công việc đầy nặng nhọc này  bất cứ ai trong nhà .Tôi quay lưng vào nhà, tìm rổ,tìm dao, ra vườn cắt lá sả, bẻ lá chanh, lá bưởi , nấu một nồi nước thật  đầy,thật sôi , rồi hối hả vô buồng mẹ,lục rương soạn cho bà bộ áo quần sạch , cái khăn lau mới .Tất cả được mang vào buồng tắm để sẵn .Mâm cơm của bà hôm ấy được dọn riêng trong bếp, có tô canh ngọt hơn, con cá kho ngậy hơn .Những năm các anh Canh Kem còn học ở Dalat,  họ cũng cố sắp xếp  hôm nào không lên giảng đường để phụ giúp mẹ.Nhưng tôi cứ thấy mẹ lặng lẽ một mình .Năm tôi thi vào lớp 6 trường công , đề   thi khác hẳn với những gì tôi đã được ôn luyện . Đã một lần bạn có dịp xa nhà .Hãy kể lại và cho biết cảm xúc của bạn .Tôi nhớ mình đã ngồi loay hoay rất lâu,trán toát mồ hôi .Từ bé  đến giờ , tôi đã có lần nào xa nhà nhỉ . Tuổi tôi ở vùng quê ngày ấy, một năm được ra đến khu  phố Hòa Bình một lần là kỳ tích rồi , huống chi xa nhà .Tôi thi vào trường Bùi thị Xuân, nhưng hội đồng được tổ chức ở trường Võ Tánh,nay là Nguyễn Trãi . Trường có cổng nhìn thẳng vào lớp học, tôi bắt gặp chị Nhụy đưa tôi đi thi vẫn đứng chờ ở đó.Chị mặc áo dài xanh lá cây, áo len trắng, nón lá mới .A,tôi nhớ ra rồi .Hồi tôi năm tuổi , đang học mẫu giáo, chị Nhụy bị đau  đầu ,cha dẫn  hai chị em xuống Saigon chữa bệnh, rồi cha  về, cho  tôi ở lại,  dặn  đừng để chị buồn , dặn người lớn sai gì thì làm .Ngôi nhà chúng tôi đến tá túc là  hiệu len Thanh Hương , số 80 đường Gia Long ngày ấy, một hiệu buôn nổi tiếng ở giữa Sài thành hoa lệ .Nhà phố, nhưng không gian bên trong lại đậm đặc hương quê .Một khoảng sân rộng nối nhà trước với nhà sau . Giếng nước đầy.Cây khế trĩu quả nghiêng mình bên giếng .Con  mèo nằm phơi nắng ,Những con chim trời hót lúi lo trong lá. Chị  Nhụy cứ hai ngày vô bệnh viện một lần, còn lại thì chị lên lầu,phụ các cô chủ nhà và những người thợ đan, quấn len, xếp áo đóng đi, có khi còn được họ  cho thêu những chùm hoa lên áo, được trả công .Chị vốn rất khéo tay.Chị gửi tôi cho hai chị bếp ,rồi tối tôi ngủ  chung  với các chị .Ông  chủ cũng là người    Nghệ An, họ hàng với cha tôi , rất nhiệt tâm đón bà con về đây trọ mỗi bận phải đến xứ này .Cha tôi , dượng Trí hằng năm vẫn phải  mua hạt giống, nông cụ  từ Sài gòn, mãi về sau này, những người Hoa mới mở các tiệm lớn ở Đức Trọng .Ông  cho xây hẳn mấy buồng nghỉ gần khu bếp .Một dãy buồng tắm , nhà cầu đối diện với cây khế .Tôi thân với một chị chuyên làm công việc giặt giũ, quét dọn .Thoạt đầu ,  có lẽ chị ngỡ tôi từ một buôn làng nào đó trên cao nguyên đến , vì tôi rất gầy và đen ,lại giọng trọ trẹ không giống ai . Nhưng rồi chị thấy tôi cũng không đến nổi bị xua đuổi  mót tăm hiêu ( đi về rừng nhà mày đi ),khi tôi  hăng hái giúp chị quét sân, rửa dọn, đặc biệt còn phụ chị lau chùi nhà cầu .Chị ngạc nhiên khi thấy tôi biết dùng que moi giấy  lọt vào trong lỗ bồn cầu , cẩn thận bỏ vào thùng rác ,mà chẳng hề nhăn nhó , biết không để xà bong trôi vào  bồn, vì phân sẽ không bị hủy  khi các sinh vật sống trong hầm chết đi .Đó là những ngày sau tết, quê tôi vào mùa khô . Mùa này, mẹ lại chọn một ngày để dọn hầm cầu .Rồi ả Xin ( chị Nghĩa của tôi ) có bẻ lá nấu nước cho mẹ, có dọn quần áo cho mẹ tắm, bới cơm riêng cho mẹ  không ?Tôi thấy nhớ mẹ,thương mẹ quá .Tôi nhặt một tờ lịch cũ, vuốt phẳng phiu ,   tìm được mẫu bút chì ai vất đi ,viết lọng cọng mấy chữ , Mẹ ơi ,con đi về , ở  dưới ký tên Xí Xân .Rồi tôi năn  nỉ chị ấy  mua  cho tem và bao bì , nhờ chị chuyên đi chợ gửi hộ .Tôi được dẫn qua chợ Cầu Muối, ngủ một đem ở đó, hôm sau thì quá giang xe  của vựa rau về  nhà .Mẹ tôi hôm ấy vừa đi mua khoai giống ở Trại Mát về,đang ngồi   trên phản,lưng tựa vách nhà ,tóc bung ra . Tôi từ ngoài bước vào, tưởng mẹ đau,nước mắt tôi chảy dài .Mẹ tôi mắng, tổ cha mi .Ở trửa (giữa) Saigon mà chơi cho sướng ,lại đòi về . Thế là tôi cắm cúi  viết . Tôi nhớ mình tỉ  mỉ tả cảnh người mẹ gầy, dáng cao cao, chân luôn đi đất, áo  vải luôn rách  ở khuỷu tay ,cả  túi ( vì bỏ cau trầu ), nhanh nhẹn lui  tới trên những luống  đất khô chai cứng như đá, mà bên dưới là lớp phân hôi hám , đánh tơi  đất lên .Cây rau xanh tốt ,trái quả ngọt ngào từ những luống đất ấy , để tôi   được ăn học nên người .Sau buổi thi,tôi lại vô cùng lo lắng . Sách vở xưa nay có ai đem chuyện mẹ dọn hầm cầu ra mà kể ,mà nhớ thương !Rồi tôi sợ mình bị lạc đề. Bạn có dịp xa nhà một lần nào đó,tức là chỉ kể  chuyện đi xa mà thôi.Ơ ,nhưng mà vế “xa nhà” cũng có nghĩa là nhớ  nhà . Hôm treo bảng, tôi không dám đi coi . Vậy mà tôi đậu, thứ 28 trong số hơn ba trăm nàng  tuổi  11 ngày ấy .

           Chị Thủy về trường tôi khi dãy hội trường có khu nhà wc của học sinh được đập bỏ , và một dãy nhà wc mới cho học sinh  được hình thành,lui ra phía vườn thông Lũ họ trò nghe được tin này thì rất mừng .Các thầy cô cũng thế .  Còn việc quét dọn thì các lớp vẫn thực hiện mỗi chiều .Tôi nhớ hôm ấy  đến phiên lớp tôi .Giờ chơi, tôi đi vòng qua sau  các thùng rác để tiện phân công vào chiều .Đến cuối  sân thư viện,một tòa nhà xây biệt lập, đẹp đẽ như một biệt thự ,nơi giáp với bờ rào và nhà người  dân  ,tôi bắt gặp một phụ  nữ đang ngồi chổm hồm, đầu cúi xuống miệng cống thoát nước .Chị đang nôn ọe .Tôi ngạc nhiên .Chị tạp vụ sao lại ra đây .Đau gì mà bị nôn .Ồ, không phải chị .Tôi lục cặp đưa chị ve dầu gió, rồi nhờ  một học sinh đang đứng gần đó vào thư viện xin cho chị ly nước .Chị đang làm phụ hồ, nhưng bị trật xương tay,  phải bỏ việc .May mà có người giới thiệu qua đây . Sáng em mới ăn bát cơm  chiên trấng,rồi ăn hai quả  chúi, ói hết rồi .Âm hưởng của người vùng Thanh hóa mà tôi vẫn  nghe  trong xóm nhà .Chị kể lể, có cái đứa nào  nghịch ,nhét một trái bưởi vào trong lỗ cầu, đứa khác …Tôi nghe có một luồng nước lạnh như đá chạy suốt sống lưng .   Hôm qua tôi có mang theo mấy trái bưởi  để thực hành  tiết Văn bản thuyết minh .Bưởi Cầu Đất của quê chồng chị    Nghĩa, trái nhỏ, vỏ mỏng, ruột đặc ,nhiều nước nhưng chua, tôi có nhờ đứa cháu ruột,con cậu Bé,mang bỏ vào giỏ xe đạp hộ,nó lại giành, con có ba lô to nè. Tôi hăm ,không ăn thì trả cô nhé, không được đem đá banh ( tôi bắt gặp mấy lần ).Phải về trị tội thằng này .Tôi hỏi tên chị,nhà chị ở .Chị cũng đang chăm mẹ   như tôi ,nhưng hai bà, mẹ đẻ và mẹ chồng . Hai bà sui mà ở  chung nhà,thì chị  thật giỏi .Chiều đến, khi chúng tôi đến mượn  dụng cụ lao động   , tôi thấy chị cũng vừa đi mua sắm về . Thấy tôi,chị mừng rỡ, nhờ tôi đọc hóa đơn để chị kiểm tra .Chị lại hỏi tôi tiền giữa hóa đơn  và các thứ  hàng có thống nhất không .Tôi sững sờ .Chị không biết chữ .  Chị  kể mẹ chị là vợ liệt sĩ, chị là con riêng của bà, không biết bố là ai .Người anh cùng mẹ được học hành tử tế,có chức vị trong thành phố này, nên đón mẹ con chị vào .Chồng chị làm bên Hasfarm.Nhà thì ở ké với mẹ chồng trong chung cư ông bố chồng được nhà nước cấp  cho ông bố chồng.Rồi chị ghé nhà tôi chơi .Tôi rủ,  mua tập vần về học đi ,tui chỉ cho . Chị thản nhiên , để hè em ra trung tâm học tiếng..Anh ! Tôi không dám cười chế diễu chị.Nhìn chị,tôi lại nhớ mẹ .

            Về hưu ,tôi   có nhiều thời gian để soạn những  giáo án điện tử, những  bài dưới dạng powerpoint .Tôi đã có một trang mang chính tên mình trên mạng,nay đưa thêm,đã  có người mỉa mai, về  nghỉ cho khỏe,bon chen làm chi .Tôi ký tên khác vậy .Tôi chọn tên ..chị .Tôi  nhớ có một hôm chị tâm sự , em  có bị xem thường, em cũng chả buồn .Có cái cô gì đó  trong sách thằng con em ,cô được anh Cu  Tràng nhặt về,mẹ chồng  thương,chồng quý, con cái ngoan ,với em vậy là đủ  .Tôi ngồi ngẩn người rất lâu .Không  chỉ ở lời tâm tình, mà cách so sánh của chị bỗng đem đến cho tôi một nguồn sáng .Tôi soạn lại giáo án .Bài dạy bị chê là sai chuẩn kiến thức mà bộ đưa ra .Tôi vẫn đưa lên mạng,lấy tên tác giả là  người mẹ không biết  chữ này.Vậy mà rất nhiều người  đồng tình với  chúng tôi .

            Mấy hôm nay, từ khu nhà trọ  của cậu  Bé luôn vang lên nhạc không lời, bài Le bleu Danube .Khách là một chàng trai vừa tốt nghiệp đại học,nay đang đi tiếp thị bánh kẹo. Dáng cao  cao của anh ta, chiếc áo len nâu , mái tóc rối bời,cặp kính cận nghệ sĩ, bất giác  dòng liên tưởng của tôi cứ trôi về một khoảng thời gian đã qua, lâu lắm rồi .Anh  người cùng quê với bà cửu Miên, trọ học ở nhà bà, và khá thân thiết với anh  Thạch của chúng tôi . Anh cũng thỉnh thoảng ghé nhà tôi, luộc khoai đến cháy sém đít nồi ,như vậy mới ngon, anh bảo .Ăn mía thì chấm muối, mà đúng vậy,vị ngọt mía thêm đậm. Thích ngồi bất cứ  chỗ nào, cành cây,bờ mương, mép chuồng heo,mà không té .Có thể ăn bất cứ thứ gì, miễn là … ăn được (chưa kịp  để chúng tôi la làng chê bai )Nhưng hình như anh bị chứng táo bón hay đường ruột gì đó .Cứ gần sáng, khi mấy cha con tôi co ro trong nhà chòi ( để cất máy tưới và nông cụ ) canh lấy nước,thì bên kia bở mương, vang lên tiếng  huýt sáo bài Dòng Đa nuýp xanh. Tiếng  bước  chân băng qua cầu, qua ao, h ướng về … mái nhà chung .Cha tôi càm ràm,cha cái thằng ,đi ẻ đã sớm .Chị Nhụy mỉa mai ,đã trụt ra khu mà còn bày đặt valse với slow. Có ngày nhảy tăng gô cũng không kịp .Hôm sau tôi đem kể với anh Thạch và ông Le Bleu Danube ấy.Hai ông cười thẹn thùng,thôi thông cảm giùm mà .Gót chân Asin ,ở đời  ai cũng có những khuyết điểm đáng yêu .

            Chị Nhụy theo chồng,tôi cùng cha đi tháo nước . Một hôm,ông Cửu Miên cũng sang .Tay ông cầm một chiếc bọc vải .Ba người cùng vào chòi .Ngọn đèn  hoa kỳ khêu cao ,ông nhờ tôi đọc thư, một lá thư mỏng, nét chữ rất đẹp.  Thư của người con trai ông từ Quảng Bình gửi vào, qua đường Trường Sơn.Hồi đó,tôi học lớp 9, đã hiểu rõ lịch sử của đất nước, nên tự dưng thấy không khí quanh mình có điều gì đó rất lạ ,  vừa thiêng liêng,vừa bí hiểm,vừa lo sợ,vừa thích thú . Ông  Cửu Miên liên tục lấy khăn chấm nước mắt, còn cha tôi cũng xì mũi ba bốn lần .Rồi ông soạn giấy bút,  đọc thư cho tôi  viết .Lần đầu tiên tôi thấy hai người cha rơi lệ ,lòng tôi cũng rưng rưng. Có tiếng bước chân đến gần chòi,ánh  đèn pin loang loáng. Anh Dòng sông Đanuýp xanh .Anh không đi điệu van và xì lâu nữa, cũng không huýt  sáo . Anh cầm lá thư ,lên hướng nhà anh Thạch .Từ đó,tôi không bao giờ còn được gặp anh nữa .Ngày30.4, anh không về .Anh đã mất trong  trại giam ở Côn Đảo, khi tôi học lớp 11 .

              Dòng họ Nguyễn Thái chúng tôi có một ngôi đền thờ tổ tiên nằm ở khu vực này, ban đầu do chính ôngXu Hiến  dựng lên vào năm 1934 .Làng mạc bây giờ đã thay đổi nhiều , nhưng mỗi dịp tết đến, họ tộc kéo nhau về dâng hương,  trong lòng đám con cháu chúng tôi không khỏi ngất ngây trước những khóm  mai mảnh khảnh ,khoe sắc uốn mình rung rinh trong gió lạnh  .Nhũng ngày tháng bảy âm lịch,mưa sụt sùi, mọi người cũng về đền dâng  cúng những cô hồn từ đây ra đi, mà không có chốn nương tựa, để tưởng nhớ những người thân khuất bóng, hay cả hồi ức về những tâm hồn yêu thương   Tôi nhớ những vần thơ da diết của chị Nhụy

                                      Bỗng dưng mà mưa rơi,

                                       trên ngọn đồi Tân Lạc .

                                       Bỗng dưng mà giòng nhạc

                                        chảy dài trên mái tôn.

                                       Bỗng dưng tôi muốn ôm

                                        cả bầu trời vẩn đục.

                                       Bỗng dưng tôi muốn khóc

                                       gọi  người ơi,người xa .

                                                         Nguyễn Xuân .

                                                

SAU CƠN MƯA .
                                 Hết mưa là nắng hửng lên thôi .
                                 Hết khổ rồi vui, vốn lẽ đời .
                                                             (Hồ Chí Minh ).
            Mùa mưa về  thật vội vàng .  Tối hôm trước tôi đã  có ý định sáng ngày
mang chăn nệm ra sân phơi, nhưng nắng sớm  bỗng  dưng đổ xuống rất yếu và ngắn, rồi chừng gần trưa thì mây xám  giăng khắp bầu trời .Gió thổi lành lạnh . Bà bạn đu đủ gọi từ Vườn hoa Thành phố sang, hỏi tôi có rảnh không ,đi chỗ này một chút,  rồi cho tôi …10 phút để chuẩn bị . Vậy là hôm nay ,Dalat sẽ đón một cơn mưa đầu mùa . Không phải là nhà nông, nhưng công việc kinh doanh của Giang gắn liền với thời tiết - khách du chỉ tìm đến ngắm hoa ,chụp ảnh những hôm trời nắng đẹp –cho nên bà ta luôn nghe ngóng chuyện nắng mưa, giông bão  và  dự báo khá chính xác .
               Rồi  lúc tôi đang cuống cuồng    lục tủ tìm  bộ áo quần đi mưa ( quan trọng hơn cả trang phục diện dạo phố ) thì Giang phóng xe đến .Không về nhà Giang mà thẳng hướng ra khu chợ mới ,chuyên bán đồ cũ . Trên đường đi,mưa ào ào trút xuống .Tôi chỉ biết ngồi co người, rụt cổ nép vào lưng Giang , mà những hạt mưa đầu mùa sắc như đinh vẫn đâm  vào mặt rát buốt . Những tia chớp ở trên đầu cứ liên tục lóe lên, theo ngay sau là một tràng sấm  ùng oàng , cứ sợ Thiên lôi tung búa vào hai bà già  liều mạng, thích  đội mưa dang nắng .Giang như gồng cả người để điều khiển tay lái . Không biết có thứ gì cần thiết phải mua gấp mà bà ta lôi tôi đi giữa mưa gió , sấm chớp thế này .Áo ấm nam .Blouson hay phao cũng được .Già hay trẻ ? Già . Chắc là gửi cho ông bố dượng ngoài quê . Nhưng  hình như hôm nào ông mới vô Dalat chơi mà ! Là bố dượng của Giang,nhưng ông là người chồng đầu tiên của mẹ . Ông hứa hôn với  bà , rồi đi bộ đội  ,vào Nam .Bà ở nhà, vâng lời gia đình , sang ngang với chàng trai con  nhà hàng xóm , để gán nợ , Giang  giải thích ,nhưng bà ra điều kiện , nếu bố dượng Giang trở về, thì bà sẽ quay lại với ông .  Thế rồi, bọ (cha )của Giang  lại phải bắt đầu một cuộc hôn nhân mới .Ông không thể mang cô bé lên năm theo . Tôi hiểu vì sao Giang luôn ao ước một cuộc sống hạnh phúc , dù là đơn giản nhất .
           Tôi  như ngỡ mình nghe nhầm khi bà bạn già  thì thầm : Tao mua tặng …ông Nam.Mai mốt ông ấy lên đây chơi, có  chiếc áo đàng hoàng mà mặc . Ông Đông có con cái sắm cho, chứ còn ông kia …Có lẽ muốn đáp lễ vụ dâu vừa qua .Nhưng theo dõi  lời lẽ  dịu dàng lúc Giang hỏi mua, trả giá,  nhìn bàn tay mân mê vạt áo, nhìn ánh mắt ấm  ấp đặt lên từ chiếc khuy ,chiếc cổ, đến ống tay , thì tình cảm dành cho người nhận không chỉ là một sự giao dịch vốn có ở một người từng trải buôn bán như Giang .
          Mua được áo, lại hối hả phóng xe về nhà tôi giữa mưa .Mới chưa đến ba giờ chiều, nhưng toàn thân ướt lạnh, phải tìm một món gì đó ấm nóng một chút đãi khách .Giang có mua mấy trái bắp luộc ngoài chợ ,  trong bếp tôi còn nồi cháo gạo lứt nấu với đậu đỏ , thế là ổn . Tôi vui mừng và ngạc nhiên vì thấy bà bạn giàu nam tính rất kỵ cháo , nay lại ăn rất ngon lành ( thực sự,  chỉ trừ chị Hạ Em là … duyệt cái món “tăng dưỡng sanh”này, chứ hai bà chị thân yêu của tôi , mỗi dịp đến chơi  đều tìm cách né tránh )Tôi còn nhận ra, hình như Giang còn có điều gì đó muốn nói với tôi .
        Đúng vậy.  Là điều này : Ông Nam bữa trước gửi xe Thành Bưởi lên cho tụi mình mấy chục mãng cầu .Tau để bên nhà. Mai đi làm tau mang cho, hay chiều qua lấy cũng được .Phải vài bữa nữa mới chín . Chắc mãng cầu  vườn nhà .Giang gật đầu .Tự nhiên tôi thấy ghen tỵ với Giang . Sao ông ấy lại gửi cho Giang, trong khi tôi mới là ... bạn .Đột nhiên Giang hỏi :
         -Mi có email cho ông ấy, kể chuyện của tau phải không ?
        Miếng cháo chợt đọng lại trong miệng, nghe đăng đắng .Lâu nay tôi đã vật vã  khổ sở vì  những trang viết mà đám con trai mẹ tôi kết án là “việc của kẻ vô công rồi nghề ” này .  Họ  tình cờ mở phải blog của tôi ra đọc và  lôi tôi ra ... “dợt đẹp”  .Rằng sao lại nói về bạn bè như thế giữa thanh thiên bạch nhật .Rằng mình là kẻ có ăn có  học mà nói năng không biết nhìn trước ngó sau gì cả .  Rằng bạn bè là một chuyện, công việc là một chuyện .Rằng  người xưa đã từng dạy mà sao không thấm thía ,là Xưa nay thế thái nhân tình. Vợ người thì đẹp, văn mình thì hay , là thói  chủ quan .  Rằng thì là  vân vân và vân vân . Tôi thao thức nhiều đêm, luôn thấp thỏm những cú điện thoại , hay cú nhắn tin bất chợt, lòng lo  lắng không biết có   phải của Giang . Tôi bèn tìm cha xứ để xưng tội. Vị linh mục già và hiền lành an ủi , mọi  thứ đều  có  cái giá của nó .Ông khuyên tôi nên tìm một thú tiêu khiển khác, nghe nhạc hay  đọc sách chẳng hạn , hoặc nếu  muốn viết thì … đừng đưa lên blog nữa . Sau đó ông dặn tôi , con về xoa trang blog ấy đi .Bây giờ lại thêm Giang kết án .  Mặt mũi tôi nóng dần,  vừa giận vừa..sợ . Nhưng tia nhìn dịu dàng và nụ  cười tươi tắn của Giang khiến tôi bớt hoảng .
         - Tại vì mấy chuyện của tau hồi  trọ ở   nhà chú tao , học cao đẳng , rồi ở Định quán, ông ấy biết hết .
        Tôi thú nhận rằng mình đã kể lồng vào một truyện ngắn trên blog ,nhưng đã xóa sạch .Giang tỏ vẻ thất vọng rồi trách tôi , người ở đâu đâu thì được đọc, còn người sát bên lại chả biết gì .Tôi nhìn  Giang nghi ngờ . C hiếc laptop cũ kỹ mà mua từ một người  khách quen , Giang dùng để xem phim ,đọc báo ,nghe nhạc,còn blog ?Tôi bảo còn giữ bản thảo   trong máy, nhưng tôi bắt Giang hứa là có thế nào cũng không giận tôi .   Bà đu đủ lúc này nổi giận thật ( vì giọng nói  bắt đầu … thiếu thanh sắc huyền hỏi ngã ): Tau ma giân mi thi giân tư lâu rôi. Giân mi thì gian đâu gôi sương hơn .
        Tối hôm ấy Giang ở lại nhà tôi .Trời  khá lạnh so với mọi khi .Hai bà già nằm trùm chăn lên tận mũi, giọng nói phều phào qua lớp bông gòn dày,lúc muốn bày tỏ cảm xúc thì co cẳng đạp nhau . Giang kể tháng trước bên xóm  bà ấy có một vụ đánh ghen giùm , dẫn đến những hậu quả thật đau lòng , khiến tổ dân phố  đang  vất vả hàn gắn . Người chồng vốn là chủ thầu xây dựng, một chiều đưa chị phụ hồ (chưa chồng ) về nhà trọ, vì chị này  bị trúng gió . Hôm sau anh lại ghé thăm,  dẫn  chị đi bệnh viện . Cô vợ ( đang nghỉ hộ sản ) biết chuyện, than thở với mẹ đẻ, rằng anh việc gì phải trách nhiệm đến  thế, nhưng các bà hàng xóm đã “ghen giùm”, bằng cách  cho –chị- phụ-hồ-chưa –chồng- biết –thế -nào –là –mồi-chài-chồng-người- ta  .Công an tìm đến .Chị vợ phải xin lỗi, phải bồi  thường, còn người chồng gần chục hôm không thèm sang thăm vợ con đang ở bên ngoại .Giang khuyên tôi , thôi đừng trách đám đàn ông nhà tôi ,họ lo lắng cho mối quan hệ bạn bè của chúng tôi thôi .Tôi bảo sau hôm đi xưng tội , tôi về chợt nhớ đến một câu chuyện trong sách thánh kinh, chuyện người đàn bà ngoại tình . Giang đạp vào cẳng tôi như tìm ra sự thật .


 Đúng đó,  thuật ngữ ném đá hẳn từ đây mà ra . Còn Đức Giê-su thì đến núi Ô-liu. Vừa tảng sáng, Người trở lại Đền Thờ. Toàn dân đến với Người. Người ngồi xuống giảng dạy họ. Lúc đó, các kinh sư và người Pha-ri-sêu dẫn đến trước mặt Đức Giê-su một phụ nữ bị bắt gặp đang ngoại tình. Họ để chị ta đứng ở giữa, rồi nói với Người: "Thưa Thầy, người đàn bà này bị bắt quả tang đang ngoại tình. Trong sách Luật, ông Mô-sê truyền cho chúng tôi phải ném đá hạng đàn bà đó. Còn Thầy, Thầy nghĩ sao ?" Họ nói thế nhằm thử Người, để có bằng cớ tố cáo Người. Nhưng Đức Giê-su cúi xuống lấy ngón tay viết trên đất. Vì họ cứ hỏi mãi, nên Người ngẩng lên và bảo họ: "Ai trong các ông sạch tội, thì cứ việc lấy đá mà ném trước đi." Rồi Người lại cúi xuống viết trên đất. Nghe vậy, họ bỏ đi hết, kẻ trước người sau, bắt đầu từ những người lớn tuổi. Chỉ còn lại một mình Đức Giê-su, và người phụ nữ thì đứng ở giữa. Người ngẩng lên và nói: "Này chị, họ đâu cả rồi ? Không ai lên án chị sao ?" Người đàn bà đáp: "Thưa ông, không có ai cả." Đức Giê-su nói: "Tôi cũng vậy, tôi không lên án chị đâu ! Thôi chị cứ về đi, và từ nay đừng phạm tội nữa !"
           Chợt Giang nghiêng  người sang hỏi tôi , từ hôm ông Đông  về lại Saigon, tâm trạng mi thế nào ? Tôi buồn buồn, thì biết làm sao ,  cả nhà cứ muốn tau cứ sống như vầy cho khỏe . Giang ngẫm nghĩ rồi bảo :tau  thấy anh chị em nhà mày thật ích kỷ . Họ đang hưởng tràn đầy hạnh phúc, no đủ,nhưng lại muốn người chị em ruột rà của mình  cam chịu bất hạnh . Làm sai ý họ , là họ …ném đá . Họ  cậy danh mình là anh, là em , quan tâm đến  này,nhưng thực chất,họ đánh bóng cho  tiếng tăm của họ .Họ  chia sẻ tài sản cha mẹ để lại cho mày, nhưng không  riêng  tau mà ai cũng thấy mày thiệt thòi nhất .Đất đai vườn tược mênh mông, sao mày chỉ có  cái nhà cũ kỹ đổ nát này,  nay lại bị biến thành nhà hầm, đúng không , ba bề là nhà anh, nhà em , mặt tiền  thì nhà trọ cậu em chắn ngang  .Mày xoay sở bán bớt một góc nhà, lập tức họ hỏi vay cho con cho cháu, kẻ thì “khuyên” mày nên lập di chúc, cho đứa  cháu nào  mấy cây, mấy lượng . Họ chỉ thu vén cho lợi lộc nhà họ . Rồi khi có người muốn cầu  hôn mày, họ lại xua đuổi người ta .Họ chỉ lo hưởng hạnh phúc cho riêng mình.Tôi chống chế ,nhưng tao  già rồi, ham hố chi cho lắm . Sao lại ham hố . Giọng Giang chì chiết, mày đúng là bộ trưởng bộ lù  đù . Con cái một mẹ sinh ra, nhưng bao nhiêu tinh hoa, họ vơ hết, mày chỉ vét cháy đáy nồi .Mẹ lúc tuổi  già ,họ có chăm một ngày nào không? Vì mẹ, họ có đau khổ, dằn vặt như mày  không ? Đến  khi mẹ nằm xuống, thì họ tổ chức đám tang thật lớn . Tôi lại bênh họ , ông nào cũng con đông,  kinh tế thiếu trước hụt sau … Giang trề môi , vậy mày không buôn chữ mà kiếm cơm hả , bao nhiêu kỷ niệm vui, bao nhiêu chuyện buồn suốt quãng đời bán cháo phổi ?Một lát lâu , Giang kết luận với : Nếu ném đá mày u đầu sứt trán như vậy, sao họ không thử sờ vào gáy mình ? Rồi Giang  thở hắt ra trước khi duỗi thẳng hai chân , nghĩa là thôi tao không  nói nữa đâu , nói nhiều mang tội : Tau không phê phán mày thì thôi, việc gì họ phải nhảy vào ! Thôi mày đừng buồn nữa. Rảnh thì cứ viết blog . Tau sẽ là người tìm đọc đầu tiên .
             Thật ra thì tôi cũng vơi buồn sau khi được cha xứ giải tội , bởi  bất ngờ ông cho tôi mượn một cuốn sách mà hình như tủ sách các anh tôi cũng có . Sách là tập hồi ký của một người Việt xa xứ .Tác giả không ai xa lạ, người con trai lớn của ông Xu Hiến, một trong hai người được thờ trong đình ấp Nghệ Tĩnh tại Dalat của làng tôi, vì ông có công rất lớn trong quá trình xây làng,dựng ấp từ những năm 30 của thế kỷ trước . Ông hồi hương trước 1954, mang theo  ba người con của ông Cửu Miên,em kế của ông  ( chú ruột cha tôi )để lại người con này .Chúng tôi cũng gọi ông bằng chú .Ông là kiến trúc sư ,vợ con người Nam , sang Mỹ ngay ngày 30.4.75. Cũng như người chú của Giang, sau này ông tìm về Việt Nam nhiều lần , bỏ tiền của xây dựng lăng mộ cho ông bà tổ tiên ngoài Nghệ , rồi dồn thời gian  biên soạn một cuốn gia phả họ Nguyễn Thái . Tập hồi ký này là tác phẩm thứ hai .Ông sinh ra ở vùng Đô Lương, chỉ thua mẹ tôi vài tuổi ,lại là hàng xóm láng giềng của mẹ , nên trong tập hồi ký , rất nhiều trang ông nhắc đến mẹ tôi ,trai Cát Ngạn, gái Đô Lương ,khen mẹ thời thiếu nữ xinh đẹp , thông minh, thương người, mười tuổi  ra đồng coi thợ gặt, canh chừng thợ trộm lúa ,nhưng sẵn sàng cho  họ thóc khi họ túng thiếu .Mẹ lấy chồng lúc mới tuổi tròn trăng , gánh vác giang sơn nặng nề của nhà chồng , vì bà nội tôi mất sớm, anh em trai rất đông, chị cả ( mẹ anh Thạch, chị Hạ Em) lại thường đau yếu .Ông nhắc đến những chi tiết mà tôi nhớ láng máng  là những ngày  tuổi già, mẹ thường tìm tôi để kể lể, nhưng tôi đã gạt đi , không buồn nghe cụ nói . Chẳng hạn  muốn ăn bún phải  bẻ trộm cau , rồi nhờ các bà đi buôn đổi giùm .Ông nêu lý do vì sao ông nội lại để cho cha mẹ tôi vào Dalat lập nghiệp, không phải vì  sự thuyết phục thấu lý đạt tình của ông Xu Hiến ( ông tốt nghiệp trường canh nông Tuyên Quang 1923-24 , được cử làm giám thị công trường, tiếng Pháp gọi là surveillant , tại Dalat) , rằng Dalat đang được xây dựng từ sau 1927, rất cần nhiều  công nhân , phu  làm đường, quét đường, trồng  và chăm sóc cây cảnh trong vườn hoa các dinh thự , hay thợ xây nhà,  xẻ đất, cả bồi bếp cho Tây …,mà vì một lý do đơn giản : cha tôi hồi ấy đã có bóng hồng khác ngoài mẹ . Ông nội phải “cách ly họ”. Để an toàn hơn, ông  thuyết phục vợ chồng nhà  Dượng Trí, là anh rể và chị gái cha tôi , đi cùng .Có lẽ đấy cũng là “nỗi lòng”mà mẹ muốn thổ lộ cùng tôi lúc ngày tàn, thế mà tôi nhẫn tâm gạt đi . Quãng thời gian trước khi tác giả cuốn hồi ký còn sống ở Việt Nam và sau này ,khi ông ra nước ngoài, tình cảm anh em , chú cháu không mấy đậm đà .Có nhiều lý do .Tôi cũng biết nhiều lần ông bị chúng tôi “ném đá”.Nhưng bây giờ thì tôi thực sự cám ơn ông .Ông đã thay mẹ nói hết với tôi những điều mà cụ chưa nói  được .Tôi cũng cảm ơn ông , vì thiện chí của tôi qua trang blog,nhưng lại bị mọi người phê phán chỉ trích .
             Một chiều mưa , Giang lại gọi tôi : Đi chợ mua vải may áo đẹp đi ,Xí . Để ít bữa tao đi ăn đám cưới của mày, rồi mày nhớ đi đám cưới tao  đó.
                                                                                NGUYỄN XUÂN .
 

                                                     TRONG SÁNG  VÀ KHÔN NGOAN
                   Thoạt đầu, Giang đặt mấy lò mứt dâu ở trong  bếp, nhưng sau đó thì chuyển tất cả lên phòng khách .Ở đây mọi người có thể vừa sơ chế dâu ,vừa canh chừng các chảo mứt,  vừa đóng  gói dâu vào lọ ,vừa xem ti vi; người nào mệt thì cứ việc chui ra đằng sau bức bình phong nhỏ xinh xắn, chủ nhà đã trải hai tấm nệm dày chồng lên nhau ,tránh hơi lạnh của sàn nhà , chăn màn tươm tất,chợp mắt một lát . Sẵn bếp than, chồng bánh tráng mè được nướng thơm , nếu có chút hành lá  xào  dầu, hay là trứng trộn phô-ma trét lên, sẽ là món pi-za Dalat nhiều người thích ,nhưng chị Hạ Em bảo thôi , không ai ăn đâu , dạ dày người nào cũng kém .Trà ắc-ti-sô chế bằng lá khô mang từ nhà sang , tôi tham lam bỏ hơi nhiều nên ly nước rót ra đỏ quạnh và đặc quánh như thuốc Tiêu ban lộ trị  cảm sốt , khách dễ dãi, ai thích loãng thì pha ra .Chẳng ai thò tay quệt chút mứt đặt vào bánh tráng ,nhưng vị đăng đắng của trà, vị thơm bùi của bánh tráng cũng giúp chúng tôi tỉnh ngủ .
                 Giang ngồi bên chảo mứt to, trước mặt là chiếc ti vi đang chiếu một buổi biểu diễn thời trang, có cả sự xuất hiện của các hoa hậu bên cạnh người mẫu .  Dường như   Giang có ba mắt ,một mắt  canh chừng mứt,  mắt kia đặt lên màn hình, bà ta không bỏ sót  một nhân vật nào, còn mắt giám sát chúng tôi . Còn  chúng tôi thì phải “miệng nói, tay làm, tai lắng nghe” theo đúng tinh thần của kẻ đi phụ việc .Chị Hạ Em hỏi sao hai ông bỏ hết công chuyện giữa phố xá đô hội mà lên đây, chỉ  để hái dâu, làm mứt dâu ,hai ông lão cười móm mém .Cho biết sự đời vậy mà.  Từ nào tới giờ, nhỏ đã theo bà đi bứt ớt, bứt cà, bứt chanh lớn chút trèo cây dứt ổi xanh, hay lấy que thọc mít .Rồi ra đồng hái dưa hấu, bắc thang hái dưa tây .Phải một lần được hái dâu . Cho đủ bộ sưu tập. Còn hái sao trên trời cho nàng nữa chứ .Chị đùa, rồi chị quay sang tôi , le lưỡi,như bảo rằng, có lẽ chị đùa không đúng chỗ .  Nhưng vẻ mặt hai ông lão vẫn không thay đổi .Họ cũng đùa, em đến đây, rồi em như bóng mây . Đó là giọng  ngân nga của ông Nam. Hai vợ chồng  ông cùng tuổi  hợi, tuổi nằm đợi mà ăn .Cái thời hái sao tặng nhau  nó đẹp ,nhưng khi  sống chung thì   túng thiếu trăm bề , rồi lục đục triền miên .Có bận ông nổi khùng, bảo , cô không chịu nổi thì thôi đi .Lập tức bà ấy thôi liền . Vợ con dắt nhau đi  .Sau đó  là ra nước ngoài . Cơ nghiệp của ông lúc  bấy giờ chỉ còn  cái chòi cuối khoảnh  vườn mãng cầu  xơ xác tận Thủ Đức, đến mùa trái mà trơ cành trụi lá ,muốn  rứt một cái đọt cũng không có.
              Giang  đang giỏng tai nghe , đến đây liền lên giọng như bắt đền : Nên để cho ông Đông  cù . Vì  từ sáng đến giờ bọn  tôi  luôn thắc mắc, rằng  ai dẫn ông vô đạo  Tin Lành .Tôi giật  mình .Giang đôi khi có lối nói chuyện “dễ xa nhau ” như thế, nếu người nghe không biết bà ta đang đùa . Quả vậy, ông Đông tự ái : Cù, cô nói dễ nghe .Ổng  sáu chục chớ bộ sáu tuổi mà để tôi dụ dỗ .!
             Ông Nam bèn giảng hòa : Tự tôi thấy thích thì đi thôi . Rồi ông tâm sự tiếp .Ông đổ bệnh. Tình cờ gặp ông Đông . Gần ba  chục năm không liên lạc, vì ông này cũng phải vác khổ giá quá  nặng, chăm vợ bệnh nan y, sau đó  vợ mất, lại một mình nuôi hai con thơ .Ông Đông bàn ông Nam đi trồng lại mấy cái răng , vừa dễ ăn uống, vừa.. dễ coi , thì sẽ thấy cuộc đời … dễ chịu hơn .Trồng nơi con trai ổng nên được giảm giá dữ lắm .    Ông Đông còn tìm việc cho ông bạn cố tri , đó là tiếp khách ở quầy trồng răng của một  đồng nghiệp anh con cả .Nghỉ hưu lại có thêm việc , có thêm  chút thu nhập ngoài lương hưu, ông Nam làm  rất  tốt, chủ khách đều hài lòng .Lâu lâu đi chơi,đi làm từ thiện , chứ về là công việc luôn chờ. Hai ông cùng sống theo chế độ  “tân dưỡng sinh”, nên càng  có cơ  hội gặp nhau thường xuyên .
                    Một hôm ông Đông rủ ông Nam đi.. đưa đám ma .Một tín đồ trong họ đạo của ông Đông qua đời .Bà già này sống đơn chiếc mấy chục năm nay ,bệnh một cái là đi liền .Nhẹ nhàng. Bên đạo gọi là chết lành .Đoàn xe năm bảy chiếc chở hàng trăm tín hữu, rồi xe gắn máy dựng quanh kín khu vực hạ huyệt, nhìn quanh chỉ có vài người quấn khăn tang , nhưng ai cũng mặc đồ đen giống nhau,mỗi người cầm trong tay một cành hoa trắng, vẻ mặt thành kính nhưng không đau buồn mà thanh thoát, nhẹ nhõm .Tiếng thánh ca buồn buồn, nhưng không quá não nề .Khi quan tài vừa đưa xuống huyệt, bức chân dung của bà cũng được đưa theo, rồi những vành khăn trắng tháo ra khỏi đầu , rồi hoa trắng.Khi ông quay ra xe, ngôi mộ đã được đắp đất lên cao, người ta đã cắm lên chân một một cây thập tự bằng gỗ .Bà lão đã lên trời, được ở bên cạnh thượng đế của bà . Cõi đất này sẽ không còn ai nhắc đến bà .Không có chiếc bàn  thờ  bày ảnh bà để con cháu ngày đêm hương khói .Hằng năm  đến ngày này cũng không bận tâm cúng quảy, vì bà nào có về hưởng .Ông Nam nghĩ đến hoàn cảnh của mình .Một ngày kia rồi ông cũng như bà lão . Ông cũng mong được lên trời như bà . Ông kết luận ,giờ mình sống đàng hoàng để mai mốt được chết .. đàng hoàng .
           Sống đàng hoàng để mai mốt được chết  đàng hoàng .Cám ơn cuộc đời đã đóng cửa lớn,nhưng lại mở cho ông một cánh cửa nhỏ khác , để ông có chút hy vọng và niềm tin . Ông không muốn bị hăm he “chết xuống hỏa ngục” như Giang và tôi (dù có lúc Giang an ủi tôi : tao đã hối lộ …thượng đế rồi .Mai mốt ngài sẽ cho người thả xuống một …cọng hành hương để hai thằng mình bám vào mà đu lên trời !).Ông không muốn trở thành gánh nặng  cho bất cứ ai trong lúc này, ngày trăm tuổi  cũng không mong cháu cúng quảy, nhang khói .  Chị Hạ Em trách nhẹ ,nói vậy ,nhưng   còn cháu chắt họ hàng ở quê chứ .Ông cười  . Hai ông già ở  tuổi bảy mươi, thoạt nom có nhiều nét giống nhau, nhưng gặp gỡ lâu, mỗi ông có một vẻ riêng . Ông Nam thấp hơn,nhanh nhẹn hơn, tỉ mỉ hơn, nhưng  lòng  nhiều nỗi niềm . Cũng như Giang ngày còn nhỏ , gia cảnh khó khăn, ông được học hành tử tế là nhờ tấm lòng nhân ái của nhiều người , cha mẹ anh em ,bà con trong họ tộc, láng giềng , thầy cô , bạn bè .
              Tuổi ở bậc tiểu học, ông đã biết đi  trông giữ em cho mấy bà trong xóm, một baby-brother đúng nghĩa , mang tiền về cho  mẹ  mua gạo . Học lên, thì đi theo xe đò, thu tiền vé cho gia đình  bà cô trong họ  .Vợ chồng cô dượng   hiếm muộn ,  nhưng có  tới  mấy  chiếc xe  đưa rước khách từ ngoại ô ra Đà Nẵng .Đám  anh em nhà ông đều được bà dẫn  ra, cho ăn ở , rồi giao việc ngoài giờ  đi học .Người nào bà cũng khen chăm chỉ ,thật thà . Bây giờ ai cũng có cuộc  sống riêng .Ông thường về thăm ,nhưng rồi , cái chòi cuối vườn mãng cầu ở Thủ đức vẫn là chốn yên bình nhất . Giọng ông bình thản .Không gian như chùng xuống.Giang đã bấm remote để giảm âm thanh đài, chỉ còn nghe tiếng lửa reo trong bếp lò .Ngụm trà lá ắc-ti –sô vừa uống vào thì đắng,nhưng giây lát sau nghe ngòn ngọt trong cổ họng . Thôi, dù sao cũng là một  cách sống  .
                  Sáng nay thấy  thằng bé con chị chủ vườn dâu dùng một chiếc còi be bé  đeo lủng lẳng nơi cổ  để tập trung quân số, để mời các ông bà ăn bữa lỡ , để nhắc mọi người mang dâu lên sân nhà, rồi còn gọi con chó nhà tôi nữa, cao hứng thì đánh móc-xơ một mình , tất cả khiến  ông Nam chú ý .Ông truy tìm chủ nhân .Đó là vật kỷ niệm thời làm chị phụ trách đội ở trường cấp 2 dưới La Ngà-Đồng Nai  của tôi .Ông ngắm nghía chiếc nút thắt hình  hoa hồng kết ở cuống còi,  bèn cười , hỏi như đinh đóng cột ,hồi đi hướng đạo cô ở nữ thiếu đoàn nào .Tôi không nghĩ rằng một chú bé “vừa học vừa làm” ngày ấy lại còn là một hướng đạo sinh, đi từ tuổi thiếu lên tráng .Rồi ông phang thêm câu nữa, như trắc nghiệm xem  bà già này có đúng là hướng đạo sinh thứ thiệt không : Hồi ấy  cô nghĩ gì về “tâm hồn trong sáng ”của con người ? Tôi nhớ đến một câu hát trong bài Hướng đạo hành khúc Hướng đạo Việt Nam khó khăn coi thường .Luôn luôn ta bền gan, rèn tâm hồn trong sáng, dâng cho nước non nhà muôn đời, điểm tô cho xã hội rạng ngời. Tưởng ông già đùa, tôi bèn đọc ê a như trẻ  trả bài cho thầy giáo.  Tâm hồn người hướng đạo trong sáng là Trung thành với Tổ quốc và tâm linh, giúp ích mọi người bất cứ lúc nào, luôn luôn tuân theo luật hướng đạo. Đó là những điều lệ mà mỗi hướng đạo sinh phải ghi nhớ . Ông già trợn mắt cười. Tôi tưởng ông khen mình thuộc bài, không ngờ ông lại tra vấn .Nếu  cắt nghĩa cho học trò  trọn vẹn tinh thần của khái niệm này, cô sẽ nói thế nào ? Lúc này thì tôi ngần ngừ .Trong suốt những tháng năm đứng trên bục giảng, có khi phải về vị trí của đứa học trò , tôi gặp tính từ “trong sáng” đi theo những danh từ quen thuộc : Tiếng Việt , tình bạn, tình yêu ,tâm hồn .Nhưng rèn  cho học có tâm hồn trong sáng thì đây là  cả một quá trình  .Tôi nói ngay : Trong sạch và ngay thẳng .Ông bạn già lại cười . Nhưng đã đến giờ phải ra vườn, câu chuyện dừng lại
             Buổi trưa, sau khi lên nhà chị Mừng về, xem ông có vẻ bần thần .Tình cờ buổi hái xế chiều, tôi với ông Nam  được chia chung một luống .Ông khen tôi may mắn, vì được sống trong sự quan tâm của các anh chị thật dễ thương .Ông kể hồi nhỏ , với ông,người có tâm hồn trong sáng cũng là những  con người dễ thương ấy. Tuổi 12- 17, thỉnh thoảng  những sáng chủ nhật, xe nhà bà cô thường được mấy đoàn hướng đạo sinh thuê ra ngoại thành cắm trại , anh em Nam cùng đáp chuyến xe ấy về nhà. Bạn trong lớp có nhiều  đứa  thuộc  dạng con ông cháu cha cũng có mặt trong những thiếu đoàn này .Chúng nó đều học giỏi, nhanh nhẹn , đặc biệt rất chan hòa .Nhà cô dượng Nam  gần trường,  đám bạn đi hướng đạo ấy đôi khi kéo đến làm bích báo, tập văn nghệ, cả nấu nướng liên hoan tết và hè . Mỗi bận ôm thùng đi quyên tiền giúp đồng bào bị bão lụt, tụi nó đều  đến xin  bà cô mở hàng . Ông chú khen , mấy đứa này có tâm hồn thật trong sáng ,còn bà cô khen ,tụi nhỏ dễ  thương . Tâm hồn trong sáng là … dễ thương
          Thực ra , trước đó cậu bé Nam luôn thắc mắc về cụm từ này . Trong chương trình học môn Việt  Văn ở trường , bọn ông   thường gặp   những đoạn văn trích từ cuốn Tâm hồn cao thượng , tất cả đều răn dạy ,nhắc nhở lũ trẻ nghịch ngợm biết vâng lời thầy cô , hiếu thảo với cha mẹ , thành thật với bạn bè,  và cao cả hơn, sống trung thành với Tổ quốc . Những phẩm chất đạo đức cao quý ấy, trong nhà đứa nào cũng  học kỹ , cũng biết thể hiện qua  sinh hoạt hằng ngày   với một mức độ nào đó , tất nhiên là  chưa đủ . Bọn Nam có gì “nổi trội ”để được khen  “trong sáng”? Vậy “tâm hồn trong sáng”là gì ? Chẳng  biết hỏi ai , dù hằng ngày  cậu bé  gặp không biết bao nhiêu người, hành khách đi xe, người qua đường, bạn bè .
             Một hôm có  bà bán đồng nát ,ở quê ông,người ta gọi là buôn chai bao,  ì ạch chất hai giỏ  thép  to  đầy sách cũ lên xe đò, bất ngờ đổ ra ngoài mấy cuốn . Thằng bé Nam  nhiệt tình nhặt giùm, cũng là nhiệm vụ của  người  phụ xe, bà trả công bằng tặng mấy cuốn, cuốn nào cũng được, tha hồ  chọn .Nam vớ cuốn “Rèn nhân cách” chỉ vì sách được bao ni lông cẩn  thận, bìa lại có ép một đóa hoa păng-xê tím rất đẹp.Ý định của Nam là làm quà cho đứa em gái kế mình  vào chủ nhật về thăm nhà lần này . Xe đi về mấy chuyến, Nam thường mang theo sách vở, học bài, làm bài ngay trên xe, nhưng cũng có khi rảnh, thế là lật “món quà” ra xem . Tâm hồn trong sáng, hay cao thượng đều là những nhân cách cao đẹp . Đó là người sống  trong sạch, ngay thẳng .Ông  Hoàng Xuân Việt , tác giả  viết ra cuốn sách dán hoa păng-xê bảo thế .Nhưng cậu bé lớp đệ lục (lớp 7 ) bắt đầu ưu tư trước những giòng chữ : người có tâm hồn trong sáng thường giàu lòng nhân ái và sáng suốt, lại thường rơi vào cảnh thất thế ; còn kẻ quyền lực lại mù quáng và tàn bạo .Nam  mơ hồ linh cảm rằng, thế thì , người tốt thường thua thiệt . Trang sách khiến Nam bâng khuâng .
            Giang lúc ấy cũng hái gần đó. Bà ta xen vào : Bây giờ nói đến người có tâm hồn trong sáng, e đốt đuốc  tìm cũng không thấy .Giờ người ta sống khôn ngoan hơn . Nàng phân bua  Trước hết là chuyện tôn giáo. Mấy ông khôn ngoan , biết nhận bí tích rửa tội khi đã hiểu đâu ra đó, chứ bọn tôi hồi nhỏ, mới đẻ ra đã bị xách cổ vô nhà thờ . Giang thường đùa về gốc gác “đạo dòng” của mình ,đôi khi nó đùa “đạo đi lòng dzòng quanh nhà  thờ ”.Trong nhà, nó  thờ ông thánh Giu-xe, dưỡng tử của Giê-xu, thánh bổn mạng của người lao động, buôn bán .Những khi làm ăn khó khăn, thất bát, nó cầu khấn ông trối chết. Trong sáng là sự khởi đầu của khôn ngoan.
             Ngày gặp tôi ở trường cao đẳng,  Giang  bảo : Mày về phố  phải khôn ra ,đừng có lơ ngơ như mán lạc rừng .Người ở đây, nếu cần, họ lột áo mày ra xé lấy chỉ đó . Nó may mắn có một ông chú trong họ, từng sống ở Sài gòn này mấy chục năm, là kỹ sư công chánh trong sân bay Tân Sơn Nhất , vợ chuyên buôn hàng PX của Mỹ, gia thế vô cùng,  cả đàn đều theo học trường Pháp . Sau ngày giải phóng, họ phải trả ngôi biệt thự trong cư xá sân bay, ra sống trong một tòa nhà ba tầng ở đường Trần Quang Khải .  Chồng đi học cải tạo  chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn, vì bà vợ khôn ngoan biết cậy dựa vào  vai vế  của những người bà con từ Bắc vào . Ông lại công tác nơi cơ quan cũ, vị trí có khác xưa ,  luôn đi  công tác xa .Bà vợ tham gia hội phụ nữ, thường phải  đi thăm các   đoàn  là người thành phố lên vùng kinh tế mới ở miền đông ,  nên thỉnh thoảng lại vắng nhà ,Giang được giao cho việc quản gia .Bà vợ sinh con thật hay, bảy  chàng con trai lộc ngộc, sau đó là hai  công chúa bé tí, đứa út còn tuổi bú sữa .
                   Ngôi nhà ba tầng, trước là nơi kinh doanh,  tiệm sửa xe,  ,hiệu ăn , viện tóc, nay đám con trai và chủ nhà sống ở tầng hai, Giang cùng hai bé út làm chủ khu lầu ba, có bếp và phòng khách .Lập tức cô nàng xin chủ nhà kéo  bạn bè, đồng hương về  thuê trọ ngay gian nhà trệt, vốn  dùng để cất xe, mấy chiếc Hông đa và xe đạp , cả một phòng trên lầu ba nữa.Sau này, bà thím  nhận cói và máy xe sợi ở  hợp tác xã phường , để  tập các cậu quý tử biết và yêu lao động, Giang nghiễm nhiên là .. phó giám đốc .Bà còn có chân ở  một cửa hàng thực phẩm tươi sống   trong khu phố, nên chuyện chợ búa Giang không phải lo lắng, có khi cô nàng còn cắt xén ít nhiều, mang ra chợ đổi .Học sáng chiều, trưa mang cơm theo, tối về còn tất bật chuyện nhà cửa, vậy mà không hiểu Giang lấy đâu ra thời gian, sức lực để chu toàn mọi việc . Ngày ấy, tôi lâu lâu được mẹ gửi cho mấy đồng, nhưng Giang đã chắt bóp được cả trăm,mua vàng, gửi bà thím .                        Nhưng rồi …
                    Một ngày vừa  mới vào năm học 1978-79 được mấy tuần , tôi đang có dự  định sẽ về Sài gòn mua bộ trống nghi thức Đội cho học trò, mà chưa biết nhờ thầy cô nào trong trường đi cùng , thì thầy Hiệu trưởng từ phòng giáo dục về , mang theo một trang giấy học trò xếp vuông vắn . Giang  viết vắn tắt là nhà chú sắp bị kiểm kê,  chú sai một người con gửi thư gọi Giang phải về để xác minh đồ đạc đang để nơi nhà chú .Trên  đường đi,  Giang thì bồn chồn lo lắng, còn tôi thì lại khấp khởi mừng .Mấy trăm đứa học trò bỏ công sức khai phá ngọn đồi hoang quanh trường, trồng nào khoai mì, nào chuối,  qua hai ba vụ , nay sẽ có một bộ trống thật bảnh .
               Nhà ông  chú Giang tôi có dịp ghé vài lần, thấy khung cửa sắt ở ngay đường cái luôn khép kín, nay lại mở toang .Nhiều người lạ từ trong nhà bước ra, khiêng theo nào là giường tủ, bàn ghế, đồ đạc .  Có một thằng bé ì ạch tha chiếc nệm mút to và dày, cu cậu đội lên đầu và kéo, trông như chuột trộm trứng .Giang hốt hoảng lao lên lầu hai, lầu ba . Toàn gặp người lạ .Họ đang hối hả gom góp những gì dùng được, bán được  vương vãi khắp nhà, rồi vội vàng mang xuống đường . Giang  kinh hoàng chận một người lại. Nhà này vượt biên rồi .  Không chừng giờ này đã sang đến tận  Mỹ đó! Gã đàn ông đầu tóc bù xù  nhe hàm răng vàng khè ra cười .Giang ngồi bệt xuống sàn, lưng đổ vào tường .
               Tôi đưa mắt nhìn quanh.Chỉ còn vương vãi áo quần cũ  và sách . Sách ngay cửa ra vào, sách gác  trên cửa sổ, sách trong  phòng ngủ, phòng khách, nhà bếp, cả trong toilet, sách ở mọi góc nhà, sách ngoài hàng hiên, sân thượng cũng có cả đống sách cũ .Tôi nhặt lên xem . Giang thều thào, bảo tôi đừng có thèm  ba cái đồ yêu tinh đó .Rồi nó nằm sóng soãi xuống sàn , mặt tái nhợt , mồ hôi túa ra ,nhớp nháp như người bị trúng gió .Tôi vội vàng  dọn chỗ cho nó nằm, xoa dầu , cạo gió , đi  tìm pha cho nó một ly nước chanh nóng,bắc nồi nầu cháo,  rồi thuê xe xích lô máy sang nhà chị Châu .
                        Trong đầu tôi nảy ra những luồng dự định cũng đầy “yêu tinh ”. Tôi sẽ .. gom hết “ba cái  đồ yêu tinh đó” về lập tủ sách cho học trò . Trường thuộc xã có lẽ nghèo nhất huyện Tân Phú  ngày ấy, vì tất cả đều  cùng quê vùng Ngũ Quảng ngoài  miền Trung  vào sau cuộc chiến 1972. Chính quyền cũ đưa họ đến  Xuân Lộc, Long Khánh, rồi hối hả xây trường học, ủy ban, trạm xá, quy hoạch khu dân cư với hàng trăm cái giếng rải rác khắp hai ngọn đồi , trải dài từ cây số 105-108 ven Quốc lộ 20. Đất được cấp, người dân tự dựng nhà, phát rẫy mà mưu sinh;  con trẻ đi học muộn , kiếm cái ăn,cái mặc đã khó, nói chi chuyện sách báo . Hiệu trưởng chủ trương :  sau mỗi tiết học , bất kể môn gì,  thầy cô hãy đọc sách cho học trò  nghe, sách phục vụ cho cuộc sống lại càng tốt .Giáo viên cấp hai, trừ hiệu trưởng dạy các môn Lý Hóa, còn tất cả đều từ xa đến và luôn trong tư thế … chuyển trường, nên hành lý họ mang đến chỉ là áo quần , vài tập vở để soạn giáo án ,làm sổ sách . Sách Giáo khoa thì trường cung cấp rồi .Tài liệu nghiên cứu thì.. trong đầu, mang các loại sách  khác xuống cũng không có thì giờ mà đọc .Nhiều thầy cô nhiệt tình với  học trò, thì cũng chỉ có dăm bảy cuốn. Hiệu trưởng nhiều lần chứng kiến đám học sinh thập thò ở cửa khu nhà tập thể của giáo viên sau  buổi tan trường  để mượn sách, thì ông nhìn và chỉ biết ngậm ngùi .
                    Tôi sẽ nhờ chị Châu  đưa  Giang  về nhà, cho nó ăn cháo,uống  thuốc,  còn tôi thì đi mua bao  tải đựng gạo  về gom sách,chở sang gửi nhà chị , rồi tôi sẽ chuyển về trường … từ từ, vì đưa từng ấy sách, có đến hàng nghìn cuốn, đi hơn trăm cây số, chắc chắn tôi phải mua  tới mấy cái vé xe Saigon-Dalat!Bụng nhủ thầm, rồi tháng lương này hẳn sẽ bay  sạch .Chỉ còn cách gửi thư xin tiền cha để dành .Vườn nhà  dạo này thuộc tập đoàn rồi, hai người  già lao động , bữa nắng  bữa  mưa , công điểm rất ít.Còn xin các anh ,họ vừa lập gia đình, con còn bé .
                       Nhưng thật là may. Chị Châu hiểu thủng vấn đề, tặng tôi một số bao dùng để đựng tiền của ngân hàng , rồi vận động các chị trong cơ quan bỏ nghỉ trưa, sang giúp tôi dồn sách, cột chặt .Tôi quên bẵng chuyện đi lấy trống ( đã nhờ người đặt từ trước ) nếu Giang không nhắc .Giang  cũng lừ đừ ngồi dậy , phụ tôi một tay .Chị Châu đã động viên nó một câu có giá trị bằng chục câu tôi khuyên nó từ sáng đến giờ , giúp nó mạnh mẽ lên .(Tôi khuyên thế này : Họ có lòng tốt mới  viết thư gọi mày về .Chắc họ phải đi gấp ,lại không biết nhờ ai chuyển tiền cho mày , cho nên mới … Thôi , biết đâu mai mốt họ giàu có, họ sẽ trả lại cho mày gấp đôi, gấp ba . Cái kiểu khuyên mà Giang vẫn gọi là bà già xưa ấy khiến nó nổi khùng , đạp tôi té nhào .Nhưng đúng là vừa rồi, những chàng trai lộc ngộc năm xưa đã gửi trả Giang món nữ trang ngày ấy , với lời cám ơn rất chân tình, gọi  cuộc vượt biên có  miracle, phép lạ ) Chị Châu chỉ nhẹ nhàng  an ủi nó,đại khái , người ta bỏ cửa bỏ nhà  đã gầy dựng cả cuộc đời ,mà họ không tha thiết, thì mình  tiếc chi trăm bạc . Người còn thì của còn, em ạ .
                    Càng may hơn khi tôi đang đứng lơ ngơ trước hiệu trống, tìm gọi xe, thì có hai chàng bộ đội rất trẻ, chạy đến , chào hỏi niềm nở  .Họ là con em dân xã Phú Lý, vùng chiến khu D mấy năm trước tôi về  làm công tác xóa nạn mù chữ , “ba cùng” trong nhà một người.Anh chàng này là bộ đội Đoàn 600, đóng ở Cát Tiên, cách trường tôi gần bốn chục  cây số , đang trên đường về đơn vị, tất nhiên là đi qua trường .  Thế là họ nhấc bổng cả  dàn trống  năm chiếc lẫn người lên xe , một chiếc GMC kềnh càng, thùng xe chỉ có vài chồng sô nhựa và mấy chục bao đựng vôi , khoảng trống đủ để cho tôi gửi gấm bộ trống nghi thức đội và  số sách mà tôi ( có các chị cùng Giang  hỗ trợ ) đã “chôm chỉa” được .
                        Về sau này,khi tôi theo  đạo , thì tôi tự lý giải thế này, tại thượng đế thương hại tôi nhịn đói từ sáng đến giờ, nên cử thiên thần bản mệnh đến cứu. Còn có người biết được “lý lịch” số sách ấy thì chế diễu tôi, thánh nhân hay đãi kẻ  khù khờ ! Tôi nhớ sau ngày Giang về quê,tôi nhận được thư Giang,một lá duy nhất, rồi bặt tin luôn , giọng  điệu đầy bi quan, than thở rằng nghe đâu gia  đình chú bị bắt giam ở Cà Mau,nhưng họ đang về Sài Gòn, vay mượn để đi chuyến khác . Hai vợ chồng đều đã qua đời .Ông chú  ngày còn sống về quê tận Hà  Tĩnh rất nhiều lần,  sửa sang lại  đình miếu,bia mộ gia tộc , và bỏ công viết một cuốn gia phả họ Đinh của  Giang rất công phu ,như một lời tri ân và chuộc tội .Nhưng Giang không vui , bảo ở nhà ông ấy cả năm, chăm nom đàn con cho họ như cháu chắt mình, mà ông  chỉ giành cho Giang một giòng : giáo chức, đã bỏ việc .Có người xem nghịch ngợm thêm vào chữ “dứt cháo”, Giang cũng chả buồn dùng bút xóa bôi đi .Tôi biết Giang vẫn không nguôi nỗi ân hận vì đã “dứt cháo”, bỏ việc về quê ,quá sớm .
                        Hồi ấy, tôi khuyên Giang nên tỉnh táo, nhưng Giang quyết liệt lắm, cho rằng  mình luôn sáng suốt . Nhiều người tiếc cho Giang . Về dạy ngay trường huyện, xinh đẹp , trẻ trung ,nhiệt tình, hiểu biết, tôi luôn  nghĩ Giang sẽ tiến xa . Ước mơ của nó là sẽ “lập làng” ở vùng Định Quán này :  dựng ngôi nhà nho nhỏ, cưới một ông thầy cùng nghề, rồi sáng sáng dẫn con đến trường,chiều ra vườn cuốc đất trồng rau .
                   Trường Giang không liên quan đền trường tôi, nhưng nó luôn xuống trường với tư cách “tháp tùng cán bộ thư viện của phòng giáo dục huyện ”.Trường tôi nằm trong xã nghèo nhất huyện nhưng cơ sở vật chất rất khang trang , có hẳn  một gian trong khu văn phòng bỏ trống, dạo chúng tôi chưa về trường công tác, cho phòng giáo dục huyện mượn dùng dưới dạng ngày nay gọi là công ty thiết bị trường học .
                  Gian phòng có một cửa ra vào, hai cửa sổ,đóng kín,  nẹp cứng nhắc, nhưng dưới chân tường ,phía hướng ra vườn trường, lại có ba bốn lỗ hổng, mục đích là thông gió, đã được  bít lại bằng những viên gạch lớn .Bít sơ sài thì  rồi có lúc nó  rơi ra . Tôi và  một chị nữa, về trường  giáp hè, rảnh rang không gì kể hết, ngày nào cũng ra đây tìm chuối và mít rụng, phát hiện ra chỗ gạch rơi. Bò người ra nhìn vào thì thấy bao la sách,chẳng thùng,chẳng kệ gì cả, ngổn ngang khắp gian buồng có ánh sáng nhờ nhờ từ khung  song  sắt gắn  gần mái tôn . Trước khi giúp Phòng  trả viên gạch về chỗ cũ thì hãy … Hai đứa lui cui moi ra, nào là Nhật ký trong tù, là Đất nước đứng lên,là thơ Tố Hữu .Giấy rất rắng và dày, in rõ , sách cuốn nào cũng rất đẹp, moi cho mình một bộ ,  sẽ tặng cô bạn A một bộ ,cô bạn B một bộ …
                Đang ở trong tư thế không giống một cô giáo chút nào, thì có bóng người đổ  xuống đống sách. Hai tên ăn trộm hoảng hốt quay  ra . Hiệu trưởng. Hai cô giáo trẻ lấy hết  can đảm ,ngượng ngùng đứng dậy,mặt đỏ bừng.Giá mà mặt đất khô cứng này có lỗ nẻ cho chúng tôi chui xuống.Hình như tôi nhớ cả hai lắp bắp lý giải rằng vì thấy cái cục gạch rơi ra ,sợ rắn chui vào.. cắn sách  (mà sau này, khi gian phòng ấy là chốn ăn nghỉ, làm việc của bốn cô, rắn cũng vào thăm mấy lần từ những cái lỗ hổng đó, có khi chúng nó còn định cư trong rương quần áo của chúng tôi nữa !) Bụng thì kêu thầm, sao ông không đi cổng trước mà vô trường như mọi khi ,lại đi cái lối sau .
                  Trường nằm trên đồi, bao quanh là những vườn toàn khoai mì ( xã Phú Ngọc  của chúng tôi ngày ấy còn được gọi Phú Sắn) mặt tiền có cổng trường, vườn giáp Ủy ban, trạm xá, còn hai bên hông và phía sau  giáp các thôn trong ấp, hàng rào là những bờ chuối. Có bao nhiêu con đường  từ các thôn ấp  dẫn đến trường thì có bấy nhiêu … lối vào trường , vì lũ trẻ  cứ chờ  kẻng một mới ba chân bốn cẳng ôm  sách vở chạy, cách đến lớp kịp giờ là vạch bụi chuối chui qua !.Hiệu trưởng cũng theo lối ấy đi, trông lúc nhân tiện ghé thăm  nhà những phụ huynh nào đó .Ông chìa cho chúng tôi một túm bắp.vừa luộc  chín, vừa còn tươi .Người cho đã cẩn thận lột lớp lá bên ngoài, cột gọn gàng những trái chín và sống .Tay ông cũng còn túm y như thế .Rõ ràng ông có ý đồ chia sẻ  cho hai “tân giáo viên ”này từ nhà chủ ,chứ không phải vì thấy chúng tôi… mà ông vào .Ông khen hai cô nhiệt tình , vờ liếc cái lỗ hổng không có cục gạch,vừa nhìn quanh ,ừ , mùa mưa về, rắn rít bò lung tung,các cô có đi ra vườn nhớ cầm cái cây nghe .Rồi ông vòng qua sân trước,hướng về phía  văn phòng .
                           Hai đứa tôi quýnh quáng theo sau,ấp úng , thầy, bọn em… moi  mấy quyển đọc rồi… trả lại thôi,thầy đừng..la .Lúc này ông quay lại ,nhìn bốn bàn tay chỉ có chùm bắp,ông lại la  to : Ủa,thì đem sách dzô nhà đi chớ .Để ngoải mưa ướt hư hết .Rồi ông cười độ lượng. Các cô  có  biết ông Các Mác nói gì không?Ăn cắp (ông nói nhỏ ) là có tội .Nhưng  việc lấy sách thì..ngược lại .Các cô cứ giữ mà đọc. Ông loay hoay tra chìa khóa vào ổ,  lưng quay về phía chúng tôi .Sang năm tới, Phòng (giáo dục huyện )  sẽ trả lại gian đó để  chúng ta mở rộng nhà tập thể, thế nào họ cũng tặng mình vài bộ .Nhận trước thì khỏi nhận sau .
                  Đúng như ông nói . Hôm Giang cùng hai cán bộ Phòng về trường  chở sách đi , họ  vui vẻ mời chúng tôi chọn lựa những cuốn tùy thích, tám thầy cô đều lắc đầu từ chối .  Phần lớn là sách giáo khoa  cấp 1,2 .   Những cuốn tùy thích thì … Hiệu trưởng nhìn các đồng nghiệp trẻ, cười cười ,như bảo , các cô này bưa rồi . Mỗi người được tặng một hộp phấn trắng  của Unicef. Phấn cứng, mịn,viết bảng rất rõ nét .Chúng tôi dùng dè sẻn, chỉ  những tiết dạy quan trọng .
                Hôm  nay,từ chiếc nút dây hình hoa hồng , ông Nam khiến  tôi nhớ  về những con người có tâm hồn trong sáng và những kẻ sống khôn ngoan.
               Lời thề mà  mọi hướng đạo sinh ghi nhớ : Trung thành với Tổ quốc và tâm linh, giúp ích mọi người bất cứ lúc nào, luôn luôn tuân theo luật hướng đạo,đó là cách để rèn một tâm hồn   trong sáng . Các anh chị tôi đều là những thầy cô giáo .Con đường họ đi thật cao đẹp, vì ngày ấy, thầy cô dạy học trò, bác sĩ và binh lính được hưởng một chế độ lương khá cao,( sau này  có người giải thích là để tránh tham ô ) được xã hội trọng vọng , dù các anh tôi có lúc chép miệng :  thì cũng quanh quẩn cái vòng danh lợi .Mục tiêu của họ xem ra đơn giản .Học  hành đỗ đạt,   ra làm việc, cưới vợ ,sinh con , nuôi dạy con .  Nhưng  như thế cũng là .. trong sáng rồi .
          Lên lớp 10, khi tôi   phát hiện ra giòng chữ  anh Thạch dán rất khéo léo trên các cánh của chiếc  đèn ngôi sao vàng, được bọc kín bên ngoài bằng chiếc đèn kéo quân, lúc chị  Hạ Em mang ra lau chùi đèn  : Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn , và rồi khi tôi được anh tặng cuốn sổ tay  đóng bằng giấy pơ- lua nhiều màu , với lời dặn cũng bằng câu thơ ấy ,ngày tôi chuẩn bị xa nhà để làm cô giáo ,thì tôi hiểu hai từ  “trong sáng”có cái gì đó rất thiêng liêng, cao cả . Việc học dang dở vì anh  gặp nạn .Anh chưa kịp làm quen một người bạn gái thân yêu ,nhưng anh đã sống và dạy cho tôi sống một cuộc sống thật đẹp và ý nghĩa ở tuổi thanh niên của anh và tôi .Chắc chắn  tôi chưa  sống  trọn vẹn  Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn như anh  mong mỏi .
           
             Tiếng gọi của Giang khiến tôi giật mình. Nè ,Xí, cô LK mặc cái váy này, có giống váy bà Kenedy diện  từ hồi bả 16 tuổi không .Tôi ngơ ngác nhìn lên màn  hình ti vi  , còn Giang thì giải thích với mọi người ,lâu rồi,em với nhỏ này  có thấy ảnh cô nàng  trong một cuốn sách … Tôi nhớ ra rồi .Lúc thu dọn sách ở nhà ông chú của Giang . Tôi đang loay hoay chất sách vào bao thì Giang ném cho tôi một cuốn đã mở rộng, bảo,  mày  cất quyển này mai mốt may  cái đầm giống như vầy mà mặc. Giọng không có gì là mỉa mai,mà đầy mong mỏi . Các chị bên ngân hàng cùng chụm đầu lại xem .Nàng Jackie tuổi tròn trăng xinh tươi,duyên dáng với chiếc váy bung xòe , dài phủ gót chân ,eo thật nhỏ,  mái tóc nâu bồng bềnh, tràn nhựa sống .Hôm ấy Giang như sụp đổ trước cảnh ra đi của nhà ông chú, nhưng trong lòng vẫn giữ những ước mơ thật trong sáng  .Giang thật thông minh,tấm ảnh chỉ nhìn qua một lần là nhớ .Khát vọng đầy  màu sắc tiên tri .
                    Quyển sách  to và dày  ,tôi mang về trường, trò chưa đọc đến vì các thầy đã mượn làm … gối . Bốn nam giáo viên ( kể cả Hiệu trưởng ) chia  nhau ¼ lớp học ,nằm sau dãy tủ  đựng hồ sơ của nhà trường .  Văn phòng, nơi làm việc của Ban giám hiệu chiếm một nửa .Góc còn lại , là … thư viện trường,lèo tèo vài bản đồ, mô hình chim cò, cơ thể người. Thư viện còn gom nhỏ  trong “ long sàng” của thủ trưởng ,đó là  một chiếc rương gỗ cao và to , trong ruột chứa những bộ sách giáo khoa phục vụ cho giáo viên, và những đồ đạc riêng tư của thầy  giáo góa vợ ,có cậu con duy nhất đi bộ đội,nên  lấy trường  là nhà .  Và ba  chiếc giường nhỏ  cho ba ông thầy  gầy gò chưa vợ. Một chiếc bàn học trò kê giữa hai dãy giường và rương,trên bàn kẻ sẵn ô cờ tướng . Hiệu trưởng bộn bề công việc, chỉ có ba thầy, và rất thường xuyên mỗi tối, một cán bộ  dạy bổ túc văn hóa của xã, tối nào cũng tạt qua đây,  chơi cờ .Trong lúc bên này bọn tôi chúi mũi bài vở ,thì bên kia vách, lâu lâu lại   nghe tiếng quân cờ gõ mạnh trên bàn, tiếng cười khe khẽ của các thầy ( cười to sẽ bị gõ vách nhắc nhở ngay ) “Nhà các thầy”xem ra khá thoáng đãng so với “nhà  các cô”,nhưng  bước vào là ngửi thấy mùi thuốc lào khét lẹt( trên bàn đặt  sẵn một chiếc điếu cày  nho nhỏ ), mùi mồ hôi khăm khẳm, còn nhấc mùng lên ( luôn đu đưa  mỗi góc giường, đến tối chỉ một thao tác là giương xong ngay) đám muỗi bay ra vu vù .Chị Năm ,y tá trưởng bên trạm xá, thỉnh thoảng tạt qua dặn thầy cô uống thuốc ngừa sốt rét, hay tiêm chích cho người nào bị cảm, hay chỉ tạt qua chơi thôi ,đều luôn miệng so sánh .Sao bên các thầy rộng mà nóng quá .Bên các cô chật mà mát .Các thầy cười khoái trá ,chị ơi , vấn đề là ở chỗ … đó đó .Chị y tá tuổi ngoài ba mươi, vẫn còn độc thân vui  tính, biết  ngay mình không thể thắng những cái mồm của các gã “dứt cháo”lém lỉnh, bèn đỏ mặt,vùng vằng bỏ đi , sau khi buông một câu : Mấy thầy, thiệt tình ! Đó là những con người có tâm hồn vùa trong sáng,vừa khôn ngoan, mà về sau, tôi khó gặp lại những tập thể như thế .
                 Giang  vừa than rằng bây giờ nói đến người có tâm hồn trong sáng, e đốt đuốc  tìm cũng không thấy, nhưng tôi vẫn thấy đấy chứ . Những đồng nghiệp dễ thương ở La Ngà của tôi .Tôi thấy  đội quân hái dâu đủ mọi thành phần nam phụ lão ấu mướt mồ hôi một ngày trời để giúp chị vườn dâu tận thu vụ quả chín . Sau đó ,họ lại hì hục phụ Giang chuyển dâu về “lò mứt”.Hai ông “tân dưỡng sinh” mới đến Daat một đôi lần, mà dám cưỡi  Dream thồ dâu từ Lý Nam Đế ( con đường ngang vườn dâu ) về Mai Hắc Đế (nhà Giang ) vì hai vị hoàng đế này  từng … quen biết nhau .Ông  Đông  cứ mỗi buổi  nghỉ giải lao là ca cẩm  mon đit et mon cẳng sont ê xờ . Thằng bé thổi  còi học lớp  tám nhanh chóng dịch sang tiếng Anh cái câu than nửa tây nửa ta và đậm chất chơi chữ của ông già . My backside and my legs are tired .Ông Nam thì ngâm nga lúc ngả mình trên hiên nhà Hạ Em,ngắm hoàng hôn đang buông dần bên kia đồi Đến khi chiều xuống , dù quá mệt kiếp người, thì còn gì , ta cứ vui ,để gió cuốn đi .
                          Vâng . Thì  còn gì , ta cứ vui .Đấy là cách sống thật trong sáng và  khôn ngoan , dù phải chấp nhận mon đit et mon cẳng sont ê xờ .
                                                                    NGUYÊN XUÂN
                                                                                                                Dalat.


.
           
           
               

                                  NHỮNG NGÔI SAO TRÊN ĐƯỜNG ĐỜI
                  Đức mang bếp lò và chiếc đèn măng sông đi, hôm sau lại chở lên cho tôi một chiếc xe đạp mới .Anh chàng bảo rằng thấy xe kia đã cũ,  nên có hai xe thay  đổi, hoặc có thể đặt trong phòng yoga cho các bà cùng tập gym.Tôi bảo : Vậy bao giờ trả lò và đèn thì đem xe về nhé .Đức cười : Cô ơi, có người đánh xe hơi lên đổi mà mẹ con không chịu đó .Tôi cảm thấy vui vui. Từ một cuốn tạp chí đi lạc mà tôi có thêm những người bạn quý.
                 Giáng sinh gần đến rồi, Đức gọi điện : mai con mang cho cô cây thông nô en nhé .Rồi làm cho cô cái hang đá.Tôi từ chối ngay .Tôi đi đạo đã ba mươi năm nhưng mùa giáng sinh nào,tôi cũng chờ đón rất bình thường : đi lễ sáng , viếng hang đá trong khuôn viên nhà  thờ ,và về nhà. Không trang trí nhà  cửa,không tiệc nửa đêm .Vì duy mỗi tôi có đạo .Sợ Đức mang thông lên , tôi bảo thêm : rồi chịu khó kiếm ai  biếu người ta đi ! Đức cười hì hì  qua điện thoại .
                 Bỗng nhiên anh ta ghé, tay lỉnh kỉnh một chiếc đèn ngôi sao xinh xắn .Đèn dán bằng giấy can bản đồ rất dày ,có màu xanh da trời , bên trong gắn sẵn một chiếc bóng đèn quả ớt trắng,lòng thòng một sợi dây điện dài .Lý do mang đến là : con thấy nhiều nhà có đạo thường treo ngôi sao ngoài hiên , thì cô cũng nên có một cái . Treo ngang cửa thế này, cô đi ra đi vô cũng có một ngôi sao trên đầu .

             Có một ngôi sao trên đầu! .
             Con ngõ nhỏ  trước cổng nhà tôi dẫn lên đường Trần Khánh Dư .Cuối đường giáp với đường lớn mang tên một vị thánh , đường Phù Đổng Thiên Vương . Đứng ngay đó nhìn lên trên ngọn đồi của trường Đại học Dalat ,tôi luôn gặp một ngôi sao đỏ chói tít trên khuôn tháp cao vòi vọi của trường . Từ đây , tôi đạp xe độ dăm phút là đến nơi làm việc .Ngôi sao ở đó, bốn chục năm rồi, sáng sáng đón chiều đưa, như một người bạn thân thiết . Có một dạo, đứng ở hiên sau nhà tôi vẫn có thể bắt gặp ngôi sao này, nhưng bây giờ nhà cao tầng mọc lên nhiều đã che khuất .Thỉnh thoảng tôi vẫn lên khu vực tháp trong những chiều đi bộ ,nhìn xuống thôn trang thân yêu dưới kia ,nơi có  quần thể đại gia đình chúng tôi và nhà anh Thạch, chị Hạ Em .Tôi như thấy rõ hiên sau nhà chị , có một khoảng sân nắng để anh Thạch tập thể dục mỗi sáng, và trên hiên đung đưa một chiếc đèn ngôi sao dán bằng giấy bóng kính vàng rực.Đèn có  chu vi chỉ bằng vành trong của nón lá, ngày thường được bao bọc bởi một lớp nan tre đan rất khéo, trông như đèn kéo quân .Lâu lâu lại thấy chị Hạ Em gỡ lớp nan tre xuống lau rửa .Chiếc ngôi sao bên trong lâu lắm rồi, thuở tôi mới lên mười, không biết chị Hạ Em đã thay giấy kính lần nào chưa, mà nó vẫn còn rất mới .


            Lần đầu tiên tôi thấy ngôi đèn được thắp nến sáng,không phải một đêm thu trăng tỏ, không phải cho đám cháu anh Thạch cầm  tung tăng, mà đèn được dựng ở một góc bàn trong nhà kho,vào  một đêm mưa tầm tã . Có bốn năm  người chụm đầu quanh đèn, cha tôi,anh Thạch và những người lạ .Tôi rất ngạc nhiên khi thấy hiện lung linh ngay giữa các cạnh ngôi sao là khuôn mặt một ông cụ có vầng trán rất cao và một đôi mắt sáng hiền từ .Tôi  đang co ro ngồi chùm hum nơi ngạch cửa , trố mắt nhìn vào khe cửa hé mở thì bất ngờ có hai cánh tay khỏe chắc lôi đi . Chị cả tôi và chị Hạ Em đang canh con heo nái đẻ, nhưng có sự cố phải tìm cha tôi để ông kịp can thiệp. Họ không biết tôi cũng cố thức xem heo đẻ ra sao  , cũng lần từ cửa sau chuồng heo ,đi tắt sang nhà kho nhà chị Hạ Em bằng cách nào . Dù bị đét  đau  điếng  nhưng tôi vẫn hỏi : Hình cái ông trên ngôi sao là ai ? Mai lớn rồi biết.Hai bà chị đáp nhanh như  thế .
          Chỗ chân tháp tôi thường ngồi nghỉ những buổi chiều nhạt nắng hôm nay, ngày xưa , anh em chúng tôi cũng đã mấy lần kéo lên đây chụp hình , rồi tất cả lại treo trong phòng khách của … chị Hạ Em . Tấm  đầu chụp ngày  hai anh Nhuần và  Nhị vừa tốt nghiệp đại học ,tấm kia chụp trước khi  tôi về Đồng nai làm cô giáo .Tấm đầu tiên có tôi là một con bé năm tuổi , tóc “cúp cum bê” (lời mẹ ) y hệt chiếc gáo dừa úp lên đầu, tấm sau tôi đã là thiếu nữ tuổi đôi mươi , áo dài trắng  thướt tha, tóc đen huyền xõa ngang vai .Nhận ra tôi ở vầng trán nhô ra bướng bỉnh . Các anh tôi từ một thanh niên bảnh bao , tấm sau là những gã trung niên mặt mày hốc hác bụi trần .Chỉ ánh mắt và nụ cười là không thay đổi .Hai khuôn hình  này  được anh Thạch treo trong phòng riêng của anh  , bây giờ dù đã sửa lại nhà, chị Hạ Em vẫn giữ lại . Tôi cũng phóng ra hai tấm mang về treo trong nhà mình .Dù anh Thạch đã đi xa , nhưng ra vào nhìn thấy anh đứng giữa các anh Nhuần Nhị, tôi vẫn có cảm giác anh vẫn ở bên cạnh .
         Tôi nhớ hôm chụp tấm đầu tiên, người thợ xếp tôi đứng gần chị cả đang  bế thằng em út, toàn thân tôi cứng đờ, vẻ mặt đăm đăm -lần đầu tiên trong đời “ bị” chụp hình mà ! Chị Nhụy –người kiêng dấu ngã – nhanh chân đứng gần hai tân cử nhân ,còn vây quanh là đám cháu anh Thạch, con các chị của anh .Tôi nhớ lúc bác phó nhòm –cũng là bạn học của các anh – đang đưa máy lên nhắm thì chị Nhụy vọt miệng : Anh nhớ canh lấy cả cây thánh giá trên nóc tháp nghe . Lấy được cả cột thu lôi thì càng tốt . Mọi người cười ồ lên trước sự tính toán tham lam của chị .Lấy như thế thì có khác gì chỉ chụp tháp mà thôi .Người cầm máy phân tích .Có tiếng anh Thạch . Chúng ta đứng dưới chân thánh giá đây nè . Ừ , đường  đời  hãy mang lấy khổ giá mà đi .Tiếng một anh khác,không rõ là anh Nhuần hay Nhị .


         Rồi không hiểu sao, gần  mười lăm năm sau ,chúng tôi lại chọn nơi này để chụp ảnh lưu niệm .Cây thánh giá trên tháp giảng đường  được thay thế bằng một ngôi sao năm cánh bằng kim loại sơn đỏ .Viện Đại học này trước đây là cơ sở của Giáo hội , bây giờ nó đã thuộc về nhân dân .Nhưng lại gần vẫn thấy hình ảnh cây thánh giá ngày nào bên trong ngôi sao .Người chụp tấm hình này là chị Nhụy .
        Hôm ấy chị đang công tác bên hội phụ nữ , tình cờ đi ngang qua, nên chị tình nguyện cầm máy .Tôi không mấy  tin tưởng tài nghệ của chị .Trước đó ,khi chị còn làm cô giáo ở trường Trung Bắc –nay là trường Phù Đổng –chị cũng mang máy ông chồng chị mượn của ai đó chụp cho chúng tôi .Ngày tết, trước cổng trường có một cây mai anh đào nở hoa dày đặc rất đẹp  ,trông rất giống  mái tóc uốn kiểu cách của một kiều nữ được quàng lên  một tấm khăn voan hồng đậm .Hoa Tre nhanh nhẹn  trèo tuốt lên một cành cao,chị cũng giục chúng tôi ,bốn đứa con gái còn lại tìm một cành, hay nhánh mai nào đó để leo lên .Tôi đã một lần chứng kiến thằng em bị ngã do hái trái mai chín nên khá cảnh giác , chỉ bíu vào một nhánh thấp,trong khi mấy đứa kia đã thót lên những cành to xung quanh .Kết quả là ,chỉ trừ Hoa Tre là còn dáng Hoa Tre, còn bọn tôi , không khác gì bầy khỉ  leo cây chờ  giờ ăn trong sở thú,mà tôi là đứa …giống nhất –vì tôi sợ té xuống đất nên ngồi thu lu,hai tay ôm chặt nhánh mai gầy,mặt căng thẳng !Tấm hình ấy, tôi chỉ dám mở album ra xem mỗi khi thấy …vui .
         Hôm nay , chị cũng khiến mọi người lo lắng  .Chị cứ loay hoay để đưa ông sao đỏ rực tuốt trên đỉnh tháp vào khuôn  hình , vì theo chị ,như thế mới  đẹp .Anh Nhị phải chạy ra canh máy cho chị .Anh Nhuần thì  cáu :thì có ngôi sao trên đầu rồi !
           Có ngôi sao trên đầu rồi !


           Trước ngày rời Dalat, mẹ tôi dặn sang chào anh chị bên  nhà o dượng .Anh Thạch  đang lui cui giúp chị Hạ Em nhặt những quả mận chín rụng trong vườn ,tôi cũng lăng xăng phụ giúp . Sau đó ,hai anh em ngồi bệt xuống hiên, lật dép moi những hạt mận dính dưới đế .Anh ném mấy hạt đi xa, đùa .Lâu nay anh cứ chờ hai lão Canh Kem đưa đi thăm lăng Bác Hồ, mà cổ sắp dài như con hươu sao.Em cố gắng có cơ hội ra thăm Bác hộ anh  nhé .Muốn vậy,phải chịu khó nâng cao tay nghề, chứ học vội vàng như thế này, do tình hình đất nước mình bây giờ …
Rồi trầm ngâm rất lâu .anh khẽ bảo  Cuộc sống còn rất nhiều lần phải moi những hạt mận vất đi như thế này .Phải làm sao ?Em nhớ mấy hôm trước anh em mình lên tháp đại học chụp hình không ? Hãy vững tin có  một ngôi sao trên đầu dẫn đường và có  cha mẹ anh chị luôn  bên cạnh .  
         Luôn có một ngôi sao trên đầu dẫn đường !
         Tháng mười âm lịch năm 1978, học sinh xã Phú Quảng của huyện Tân phú ,nơi tôi về công tác được “nghỉ mùa ”một tuần để gặt lúa. Tất cả đồng nghiệp trong khu nhà  tập thể hớn hở kéo nhau về, riêng tôi phải nán lại ba ngày .Tôi là chị tổng phụ trách, phải đi  cùng liên đội gặt lúa  giúp những nhà thuộc diện chính sách mà neo đơn . Đám con gái trong Ban chỉ huy lo lắng nhìn hai cẳng chân ốm tong và trắng hếu như đắp bột của tôi bảo, cô coi chừng gặt vô tay nghe ,cô chịu nắng được không .Chung,anh chàng hai lần làm lớp trưởng của tôi ,thuở lớp chín và đại  học thì nhe răng cười ,cô ra đó kể chuyện ma cho tụi nó nghe là được , hay cô hát dăm chục bài .Nhưng tôi thản nhiên bảo , đừng  lo , từ từ rồi  quen. Tôi tỏ ra  rất xông xáo,và cái mệt mà người ta gọi là bở hơi tai thì  không phải đây là lần đầu tôi trái nghiệm . Cám ơn cha mẹ đã dạy tôi biết cắt cỏ khô, cỏ heo , biết quen dãi dầu mưa nắng .Cám ơn các anh dặn dò : phải vác khổ giá của mình .Lúc nào vầng mặt trời chói chang của miền đông Nam bộ cũng như ở trên đỉnh đầu ,nhưng tôi như cứ thấy đó là anh sao vàng dịu trong nhà anh Thạch, hay ngôi sao đỏ thắm trên tháp trường đại học quê nhà .


        Sáng sớm ngày thứ tư ,tôi khăn gói về thăm nhà .Trường năm trên đồi,  chỉ cách  mốc cây số 107 trên quốc lộ 20 vài chục bước đi bộ , ngày ngày tôi vẫn bắt gặp những chuyến xe đò mang biển số 49 chạy qua ,nhưng , để đi ngược thêm hai trăm cây số để về đến Dalat thì …Đồng nghiệp có hai thầy quê tận Quy nhơn và Rạch giá, còn lại đều từ thành phố xuống , và sáng trước đó,  họ đều đón xe “đi dịch độ” để về đây ,nghĩa là cũng chuyển xuống Túc Trưng, rồi về Long khánh ,xuống  Biên hòa, rồi mới đến Sài gòn. Một học sinh có người nhà buôn ngược lên mạn Phương Lâm bày vẽ : cô lên chợ Định quán , có xe đi dịch độ lên .Rồi cô ghé trạm Madagiu, nhờ mấy ông canh trạm gửi  xe lên B’Lao  . B’Lao ,Bảo Lộc cách nhà 150 km !Tôi quyết tâm “ lên ngược”.Đó là lần duy nhất trong suốt bốn năm về đây công tác, còn sau đó, dù phải “tái ngộ”cung đường 20 này thêm mấy vòng , tôi cũng yên tâm vì được leo lên xe tại bến xe miền đông tận thanh phố Hồ Chí Minh với chiếc vé cầm chắc trong tay !

            Tôi lên đường với ánh  sao mai lấp ló cuối chân trời .Đồng hồ chỉ bốn giờ .Tôi đã ngủ quên vì mấy ngày cật lực lao động cùng học trò, toàn thân rã rời .Chiếc ba lô nhẹ trên vai ,một cây gậy ( để lỡ có chó đuổi hoặc người xấu rình rập thì vung lên  ) Trời lạnh ,những làn gió nhẹ mang theo hương lúa ngày mùa, hương cỏ , cả mùi đất đỏ quen thuộc . Tôi hít thật sâu ,cứ theo hướng sao mai bước đi .Hơn năm cây  số, hầu như tôi không gặp một bóng người hay chuyến xe nào. Một vài ánh đèn leo lét hắt qua phên vách  của những ngôi nhà cất tạm bợ ven đường ,một mái đầu cúi xuống bên đèn , trên trang sách .Chỉ đơn giản thế thôi, nhưng hình ảnh ấy vẫn khiến lòng tôi xốn xang thổn  thức  trên những chuyến xe đi về ngang nơi này mà không có dịp dừng lại, bước xuống .Ta đi qua phố qua làng, ngọn đèn sáng giục lòng ta đó
Lời mẹ nói ấm lành ngọn gió, đàn em vui ríu rít mái trường.




   Cây số 113 ,chợ Định quán .Chuyến xe ngược Phương Lâm vừa rời bến! Tôi đứng sững sờ , mặt thất thần như người bị móc ví .Một người biết tôi phải về Dalat nên chỉ vẽ : Giờ cô đón xe lôi lên cây số 115, chỗ ngã ba đi vô Tà lài .Ở đây sáng sớm có chuyến xe từ trong kinh tế mới Đồng hiệp về Saigon, cô quá giang rồi về trển mua vé cho chắc ăn .Lại có người khuyên : Lên đến 115 thì  chờ có xe lên Phương lâm đi luôn Về lại Sài gòn làm chi , chỗ đâu mà ngủ qua đêm ,đàn bà con gái ,khùng !Tôi thấy mình giống Kiều, tính liều mình nhắm mắt đưa chân ,nhưng chợt nhớ lời “ba ông bố Dalat”: có ngôi sao trên đầu dẫn đường,tôi lại xốc ba lô , bước đi .Cây số 115, rồi chợ Phương Lâm , rồi trạm thuế Madagui . Đã năm giờ chiều. Từ bốn giờ sáng , mà bây giờ, lộ trình của tôi mới  được năm chục cây số . Tôi nhớ mình đã  ghé xin nước uống nhiều nơi , bụng ọc ạch .Gói xôi to tôi mang theo còn một cục khô cứng .Bác già  trực trạm tìm gửi tôi ở một chiếc xe chạy bằng than chở gạo  lên Bảo lộc  .Nếu đến đây trước  khi trời tối,tôi có thể ghé trường Nông lâm súc ,nơi  cậu em út đang học, tá túc qua đêm .Nhưng,lưng chừng đèo Chuối  thì xe chết máy !


    Xe  có hai thanh niên xa lạ và …tôi !Trời thì đã về  chiều, xung quanh chỉ có đồi núi chập chùng .Tôi ôm chiếc ba lô trong tay , ngồi bệt xuống bên đường, tưởng như không còn sức lục nữa . Bàn tay tôi đụng phải một chất lỏng thấm qua làn vải dày của đáy ba lô , mùi dầu cù là .Tôi moi ra ,ô hộp dầu bị nóng nên tan chảy .Tôi nghe toàn thân ớn lạnh,dường như bị sốt ngầy ngật .Chết  rồi,làm sao .Nhưng tôi cố làm ra vẻ tinh táo .Tôi mở nắp vét một cục dầu  to , cho vào mồm ngậm , bụng thầm khấn ông địa cho con về  nhà bình an .Chất cay nồng của quế khiến tôi thấy dễ chịu .Hai chàng thanh niên  lui cui dưới gầm xe, thấy chiếc nắp hộp dầu văng ra bèn cúi nhìn .Họ nhặt trả và ném cho tôi những tia mắt thương hại .Một người đến cạnh tôi ,bảo sẽ dẫn tôi đến nhà người quen trong rừng.  Dường như đọc được nỗi lo ngại pha nhiều sợ hãi   hiện rõ trên mặt tôi ,  cả hai cười hiền lành .Tụi tui quen ông Hiếu ở trạm lắm, thì ổng gửi cô , phải đưa cô đến nơi chớ.Giờ cô ngồi đây với tụi này cả đêm đâu có được. Vô nhà này ngủ nhờ đi .Cũng  quen ông Hiếu mà .Tôi cầm nắp hộp dầu đậy vào lọ .Ồ,một ngôi sao vàng trên nắp .
Luôn có một ngôi sao dẫn đường !


Tôi nắm chặt lọ dầu trong tay ,yên tâm bước .
         Ngôi nhà nhỏ  mái lợp tranh, vách là những ống tre đập dập, cũng kiểu nhà ở Phú Quảng của tôi .Cũng hai chiếc chõng tre đặt song song chiếc bàn tre ọp ẹp, ghế là những bi gỗ như vừa đẵn về .Bếp cuối nhà đang đỏ lửa,một cái nồi lớn  ám khói sôi sùng sục trên chiếc kiềng sắt  .Một tô muối trộn  ớt tươi giã  đỏ óng .Một rổ giá .Tôi được dẫn ra sau rửa mặt rồi dẫn vào ngồi ghé trên chõng . Bốn bi gỗ dành cho những người đàn ông trong nhà ,quanh  ngọn đèn dầu .Có người phụ  nữ gầy nhỏ ,đặt trước  tôi một tô cháo đầy ,nóng hổi ,nói khẽ : Cô cứ tự nhiên nhé.
        Chợt tôi thấy ai nấy đều chỉnh tư thế ngồi , hai tay chắp trước ngực , đầu cúi xuống ,mắt nhắm nghiền .Người đàn ông ban nãy đón tôi trên hiên thong thả đọc một câu  rất ngắn bằng tiếng La -tinh ,mọi người đồng thanh rất khẽ Amen, thế là không khí bữa ăn lại rộn ràng .Cơm nguội ăn với muối trộn ớt tươi giã nhuyễn là món ăn sáng chỉ thỉnh thoảng mới có  của chúng tôi ở trường, còn thêm giá  sống trong cháo trắng ,đây là lần đầu tôi được ăn .Tôi mới hiểu  chàng hoàng tử lạc rừng ăn cháo bắp với mắm ốc sên mà vẫn xem như đang được ăn sơn hào hải vị.
        Sau bữa ăn, tôi lần ra hiên,cơn sốt đã tan  .Trời đã tối đen, đám rừng đen sẫm, con đường nhờ nhờ tối, còn chân trời ,ô kìa, sao hôm .Nó đã theo tôi từ sáng đến bây giờ .Giữa màn đêm thăm thẳm,lồng lộng,  ánh sao trơ trọi ,nhỏ bé quá,nhưng lại là nguồn hanh phúc thật lớn của tôi. Tôi cảm thấy dậy lên trong lòng một nỗi vui bình an rất lạ . Luôn có một ngôi sao dẫn đường ! Tôi vòng ra bếp giúp  bà và hai chị rửa dọn , bấy giờ tôi mới thấy trên vách bếp ,ngay cửa ra vào, có gắn một cây thánh giá nhỏ bằng gỗ , trên hình tượng chúa dang tay chịu  đóng đinh . . Ừ , đường  đời  hãy mang lấy khổ giá mà đi .


     Thấy mọi người lại vội vã kéo lên nhà trên ,tôi cũng đi theo . Bây giờ, trên bàn xuất hiện một chiếc lồng đèn ngôi sao dán giấy bóng kiếng đỏ, bên trong lung linh một ngọn nến  . Tôi đưa mắt nhìn lên cao .Có một sợi giây dài nối đèn với xà nhà .Đèn được bọc cẩn thận trong lớp vải mùng cũ kỹ, thoạt nhìn tôi ngỡ lồng chim .Tôi nhìn vào đèn .Qua ánh nến ,hiện lên cây thánh giá nhỏ .Tôi chợt nhớ đến chiếc đèn ngôi sao vàng ở nhà anh Thạch, mỗi lần đốt nến, hình bác Hồ lại hiện lên lung linh .Đám đàn ông lại ngồi vào bàn , còn đám phụ nữ,  thêm tôi là bốn , chia nhau ngồi hai bên mép chõng Chủ nhà chậm rãi lật  từng trang trên cuốn sách dày cầm tay, sau này tôi biết đó là cuốn sách kinh để cầu nguyện trong ngày .Ông xướng lên vài câu ,rồi nhóm đàn ông lầm rầm  đọc trước ,nhóm phụ nữ đọc theo ,như trong lớp trẻ đọc thuộc lòng vậy Vẻ mặt của họ rất thành kính .Lời kinh  có vần điệu  nhịp nhàng, nhiều khổ, mỗi khổ bốn câu , đó là thánh thi .Lúc ấy tôi chỉ là kẻ vô đạo , nhưng tôi nhận ra ý nghĩa thiêng liêng trong từng câu chữ .Đó là lời tạ ơn Thượng đế sau một ngày lao nhọc ,rồi xin ngài ban phước để con dân ngài có một ngày mới tốt lành .Đó cũng chính  tôi muốn cám ơn trời đất hôm nay và cầu xin ngày mai .Chợt người chủ nhà đứng dậy ,gập sách lại, cúi đầu trầm ngâm .Mọi người cũng lục tục đứng lên ,ai nấy khoanh tay trước ngực .Giọng người chủ nhà rất rõ : Cúi xin Chúa sáng soi cho chúng con được biết việc phải làm, cũng khi làm xin Chúa giúp đỡ cho mỗi việc chúng con , từ khởi sự cho đến hoàn thành, đều nhờ bởi ơn Chúa .Tôi nghe như có một luồng máu lạnh chạy suốt sống  lưng .Xin Chúa sáng soi cho con biết việc phải làm, xin Chúa giúp đỡ từ khởi sự cho đến hoàn thành.Thượng đế của những giáo dân ngoan đạo vùng chân đèo hoang vu này không chỉ đến mỗi đêm ,khi  chiếc đèn ngôi sao này được thắp lên,mà luôn bên họ .Thượng đế của tôi , là ngôi sao hôm sao mai ,là ngôi sao trên lọ dầu ,ngôi sao may mắn trên bàn tay tôi  …là ngôi sao nhà anh Thạch ,ngôi sao đỏ trên ngọn tháp sau nhà mãi bên tôi


            Hết tuần nghỉ mùa, chúng tôi trở lại trường Thiếu mất hai người.Họ đã cùng gia đình vượt biên .Phải chia nhau công việc họ để lại trong khi chờ tăng cường.Rồi có người được cử sang  phòng giáo dục huyện,người chuyển về Biên hòa, người qua Phương Lâm, lại những người mới về. Tôi vẫn lên lớp và bộn bề công việc Đội như mọi ngày.Một năm ,rồi bốn năm .Anh Thạch đã đi xa .Ước mơ của anh ,tôi nguyện hứa sẽ  thực hiện.Cho nên  mục tiêu  phấn đấu của tôi rất rõ ràng: được đi học thêm  để dạy tốt hơn và từ đó mới có điều kiện ra thăm Bác Hồ.
           Đột nhiên tôi  đạt được ước nguyện. Chị bạn đồng nghiệp đang  công tác ở phòng giáo dục huyện bỗng nhắn tôi làm hồ sơ thi đại học.Từ lâu, đây là tiêu chuẩn chỉ dành cho ban giám hiệu, còn tôi chỉ là một chị tổng phụ trách Đội của một trường xã,  với vài thành tích nho nhỏ .Tôi chăm chỉ ôn tập rồi đi thi .Về Dalat nghỉ hè mới vài ngày lại có điện tín báo rất khó hiểu : Xuống trường đi Hà nội .Đại hội Cháu ngoan Bác Hồ toàn quốc lần thư nhất được tổ chức tại thủ đô .Tôi sẽ lên đường cùng với tám học sinh toàn tỉnh , trong đó có một em trường tôi .Anh chàng này,Nguyễn Văn Sang  nay là chủ tịch xã của miền quê tôi về  hôm nào ,một chủ tịch xã giỏi của tỉnh Đồng Nai .Tôi đi ra thăm Bác, mang theo hai ngôi sao : ngôi sao trên huy hiệu  Chiến sĩ thi đua năm 1981 của ngành giáo dục tỉnh Đồng nai và một ngôi sao khắc lên nắp ống tre đựngviết do học sinh tặng

 .Một tuần thày trò về tập trung ở cung thiếu nhi tỉnh chẳng khác gì đi du lịch, chỉ ăn,chơi và ngủ .Đang mùa Vu lan báo hiếu,chúng tôi đi viếng chùa.Khi về thì trời đã tối đen .Ngang qua chợ, chợt thấy có người quen quen đang phơi bụng ngủ say sưa  trên sạp, xung quanh,vô số vỏ chai lăn lóc. Rốn anh ta được gắn một ngôi sao vàng năm cánh lấp lánh, Ồ,cái gã hành khất hằng ngày trước cổng chợ Biên Hòa đây nè .Hắn tuổi  độ ngoài ba mươi , chỉ  cụt một tay,người to béo, ngày nào cũng ôm một bụng ruột lòng thòng ,nằm lăn giữa bùn sình, ruồi nhặng vây quanh đen đặc.Ai đi qua cũng cúi xuống thả vào nón hắn  những tờ giấy bạc rồi vội vàng bịt mũi bước đi .Chỉ có đám trẻ của tôi đứng lại,thương cảm  .Tôi nhìn  ngôi sao nơi bụng anh ta .Trong óc tôi hiện lên hình ảnh một câu thơ rất đẹp , rất hào  hùng và cao cả : Quân đi điệp điệp trùng trùng, ánh sao đầu súng ,bạn cùng mũ nan .Các anh đã đổ máu để bảo vệ ngôi sao trên mũ ,còn gã hành khất khỏe mạnh này …Bọn trẻ , tất cả đều là những cháu ngoan Bác Hồ,những đội viên ưu tú, dường như cũng đọc được ý nghĩ của tôi .


              Tôi lại trở về với bục giảng sau  bốn năm học hành ở trường đại học  .Hôn nhân đổ vỡ, sức khỏe sa sút, gia đình nhiều hoạn nạn,những người thân yêu đi xa,công việc không hoàn thành,  còn hơn những hạt mận ngày  nào vướng dưới đế đôi   dép nhựa .Tôi kiên trì vác khổ giá của mình và luôn nhìn lên ngôi sao đỏ trên đinh tháp trường đaị học.Bộ “sưu tập ngôi sao”cũng nhiều thêm.Sao trên Huân chương vì sự nghiệp giáo dục.Sao may mắn trong hai lòng bàn tay

.Cũng bất chợt đương đầu với những kiểu “ngôi sao trên rốn”hè 1981.Năm 2002, nhà trường có tân hiệu trưởng, một phụ nữ nổi tiếng “thép”.Một cuộc thanh trừng diễn ra vô cùng khốc liệt .Đang là chủ tịch công đoàn, a lê, ra cổng trực canh  bắt học trò đi trễ .Đang dạy thể dục, rồi , cho đình chỉ công tác .
                    Đang dạy Văn ,tôi và Hiền, kẻ vào thư viện “giới thiệu sách”người ra phòng trực đón  tiếp  phụ huynh đến xin phép cho con em nghỉ .Tôi không rõ cảnh ngộ của các thành viên tổ khác, nhưng tôi biết  tổ trưởng của  Hiền và tôi lúc ấy có hai cô con gái rượu đã tốt nghiệp nhưng chưa xin được việc làm .Điểm những khuôn mặt trong tổ, chỉ có hai đứa tôi là thuộc dạng thiếu vai vế. Hiền có chồng là cán bộ giảng dạy trong trường đại học,tôi thì có .. hai anh là  thầy giáo quèn.Hai đứa bị chê là “lươn rúc trong bùn, chuột mò dưới  hang”và nhiều hình ảnh ẩn dụ khác cũng tương tự như thế .Hai kẻ “mất dạy”này được hứa trước khi bị điều đi làm nhiệm vụ mới “chỉ ra đó tạm một năm thôi”Một năm, thời gian  đủ cho hai cô tiểu thư tổ trưởng ổn đinh  công tác ,còn lúc đó chúng tôi sẽ  …ngâm nga bài  thơ “cổng trường,phía bên ngoài”  Tôi lúc ấy tuổi bốn lăm, Hiền trẻ hơn tôi rất nhiều,con còn bé tí .Cô nàng đâm đơn kiện,tất nhiên có kéo tất cả những thầy kia .Tôi thì , cứ ngày hai buổi lên thư viện ,lục lọi hết gần mấy nghìn cuốn , đa số cũ mèm ,ít ai sờ đến, mang về, đọc nghiền ngẫm, viết làm sao thật sinh động để thày cô,học trò tìm đọc , hoặc   dù không đọc ,họ cũng biết nhiều điều thiết thực,phục vụ cho chuyên  môn ,cuộc sống từ tác phẩm đó.Hai anh ở Phan Thiết đã về hưu , đang có ý định hồi hương, căn dặn tôi “công tác tốt”,rồi nếu như phải .. ra cổng nhìn vào, thì họ sẽ thu xếp cho.


                   Thật may, hay nhờ chuyên sưu tầm sao,mà học  kỳ 2( năm học 2004-05) tôi được “trở về mái nhà xưa ”,dù chỉ được nhận hai lớp, và có buổi trực thư viện ,lý do là có hai giáo viên trẻ chuyển trường, tổ Văn phải điều người sang làm chủ nhiệm các lớp đó.Năm sau,Hiền về Sài gon cùng chồng.Cô nàng dạy trường Nguyễn Hữu Thọ, sắp trở thành tiến sĩ .Thầy Huệ là chủ tịch công đoàn chuyển sang trường T ây Sơn gần nhà thờ Con gà, nay vừa nghỉ hưu.Thày Chức về Nha trang làm hướng dẫn viên du lịch.Còn tôi thì… lại bình  thường như mọi ngày. Ở bên thư viện nửa năm,tôi có điều kiện  tự học sử dụng máy computer, có thời gian đọc kỹ ,thấm thía những văn bản văn học trong chương trình phổ thông mà trước chỉ đọc… giáo án  mẫu là chính
.Tôi làm theo lời dạy một ngôi sao lớn, ngôi sao Bác Hồ, dĩ bất biến, ứng vạn biến


Nữ hiệu trưởng ấy cũng chuyển công tác .Tiễn bà,một chị  đồng nghiệp thơ, bài  thơ “rằng hay thì thật là  hay, xem ra ngậm đắng nuốt cay thế nào ”Tác giả một thời kề vai sát cánh cùng hiệu trưởng trong mọi chiến dịch thanh trừng .Rất nhiều đêm ,chị nán lại nhà Hiền và  tôi rất khuya ,thuyết phục chúng tôi  nên về hưu sớm cho khỏe ( !?)Thực sự,đến bây giờ, hai đứa tôi vẫn kính nể tài năng của vị Hiệu trưởng ấy.Trong công việc, bà rất nhiệt tình . Có một năm –sau khi biết tin sẽ bị “mất dạy”  chúng tôi được phân công làm giám thị  kỳ  thi  tốt nghiệp cấp ba ở Đức Trọng.Đề thi thiếu hẳn một tờ, và người cầm tờ thừa ấy là ..chúng tôi .Sau nay  Hiền kể , em tính  rủ chị thủ tiêu cho bõ ghét,nhưng thấy không nên.Hèn hạ ,phải không chị  Một bài thu hoạch sau đợt học tập chính trị,hai đứa tôi góp ý rất chân thành .Chúng tôi không có tài năng xuất chúng như Hiệu trưởng nhưng chúng tôi có lương tri và lương tâm của nhà giáo , cần được tôn trọng .


           Hai đứa trích dẫn gương chủ tịch nước Nguyễn MinhTriết về quan điểm tôn trọng con người .Ông chia sẻ (lúc là trưởng ban dân vận trung ương , hay qua làm bí  thư tỉnh Bình Dương thì chúng tôi không nhớ ) rằng cán bộ phải tôn trọng dân,thì dân mới tin yêu cán bộ. Và ông thêm một kinh nghiệm rất gần gũi: ngay trong nhà,cha cũng phải tôn trọng con, thì mới có thể dạy con biết vâng lời và hiếu thảo với cha mẹ !Bài hai đứa được xếp loại tốt   .Hiệu trưởng trùng  tên với người chị cả tôi vô  cùng yêu quý, chị Nghĩa .Chị tôi lớn hơn Hiệu trưởng đúng mười tuổi, chỉ là một cô giáo tiểu học tận tâm ,nhưng nhân cách chị  ,nếu tôi là Hiệu trưởng, tôi sẽ nhìn lại mình .  

 
Mùa giáng sinh về, mùa tha thứ và cầu xin cho nhau sống bình an .Tôi được Đức tặng thêm  một ngôi sao , bộ “sưu tập”cứ nhiều thêm .Đã sưu tầm thì có đẹp, có xấu . Tôi cố gìn giữ ,làm sao để phân biệt đẹp và xấu, không chỉ cái hình thức bề ngoài (ngôi sao của gã hành khất rất mới, rất sáng , chùm hoa giả ngôi sao trong phòng riêng của Hiệu trưởng trường tôi cũng vô cùng độc đáo ) mà là bản chất bên trong .Và cố gắng sống luôn có ánh sao đẹp trên đầu dẫn đường
                                                            Dalat mùa  Giáng sinh
Posted by Nguyễn Xuân at 8:53 PM No comments:
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

         : NHỮNG NGƯỜI PHỤ NỮ XỨ LẠNH


                Tôi thấy mình bị đẩy lên chiếc xe Mẹc vuông đậu cuối đường .Trên xe đã đầy đặc người ,những khuôn mặt đồng nghiệp quen thuộc ngày nào .Một chị nhích vào trong nhường chỗ cho tôi .Chị loay hoay cởi bớt chiếc măng tô nỉ dày đang khoác trên người,tay chị đụng phải chiếc túi vải tôi mang theo .Chị nhìn xuống rồi à lên một tiếng ,như tiếc rẻ -Trời, sáng mình cũng để sẵn bó nhang trên bàn, mà vội đi ,quên mất .Chút cho mấy cây nhé. Có nhiều giọng lao xao phía sau : Xin thì lấy luôn , chút rồi biết đâu mà tìm .Rồi tôi có cảm giác ba bốn ngón tay dí vào lưng :Chia cho tụi em với .Chị có cả bó mà .
         Chờ tôi vừa moi bó nhang ra,chị ôm áo măng tô giành ngay  lấy ,chia đều cho băng sau,băng trước, cả bác tài .Còn độ chừng chục que, chị gói lại, trả cho tôi .Chúng tôi đang trên một chuyến xe đưa tang .Nghĩa địa tận Trại Mát , chị bạn đồng nghiệp của chúng tôi được an nghỉ chung với đại gia đình nhà chồng, còn quê chị tận Long An . Khu vĩnh biệt  này trước đây chỉ dành cho dân cư quanh vùng, nhưng từ khi nghĩa trang  thành phố  được giải tỏa,  thân nhân các mộ chí hoặc chọn nghĩa trang Thánh Mẫu ( gần Thung lũng tình yêu ) hoặc nghĩa trang Trại Mát này làm nơi an nghỉ cho người thân .
            Dòng họ Nguyễn Thái của tôi có nhiều bậc cao niên lập nghiệp tại Trại Mát, họ cũng đưa hài cốt ông bà về đây cho tiện việc thăm viếng .Các vị nam đinh nhà tôi ( con trai gia đình ) vẫn ghé đây mỗi khi tết về,ngày giỗ đến.Con gái là nữ nhi ngoại tộc ,họ còn phải gánh vác giang sơn nhà chồng nên được miễn .Tôi thì,bây giờ là một mụ o, vẫn bị liệt vào danh sách “con gái là con người ta”,nhưng nhân chuyến đưa tang đồng nghiệp về đây, tôi cũng muốn viếng mộ ông bà tổ tiên .Và còn một người rất thân thiết mà tôi quý mến như cha mẹ mình . Bà Bác .
           Bà là vợ cả của một người trong họ mà cha tôi gọi bằng bác . Họ cũng “Dalat tiến”vào cuối thập niên ba mươi của thế kỷ trước .Nhà ông bác (chúng tôi gọi thế ) giàu có còn hơn cả ông Cửu Miên .Ông có nhiều mảnh vườn  rộng tít tắp chuyên trồng cây artichaux và mận đắng –loại mận dùng để làm mứt và chế biến rượu.Ông lại có năm sáu chiếc xe Deseto 10 tấn chở phân cá ,nước mắm từ Phan Thiết lên và đưa rau củ Dalat xuống .Tôi tớ trai gái đầy nhà .Bây giờ, hẳn ông sẽ được tuyên xưng là phú nông và thương nhân thành đạt .Nhưng ông có nỗi buồn giống ông Cửu Miên : không có con cái bên cạnh .Ông Cửu Miên còn nhiều hy vọng gặp lại con sau khói lửa ,nhưng ông bác thì không .Bà Bác không sinh được con .Còn một nỗi niềm nữa .Bà không hề giúp  được ông chút gì trong công việc làm ăn bộn bề của ông .
          Mẹ tôi kể rằng bà là con gái  của  một địa chủ ở quê ,là hàng xóm láng giềng của nhà ông bác. Ông chấp nhận cưới bà để được hưởng tài sản, dù biết bà vụng về trăm chuyện . Người xưa đã đúc kết những bài học  rất thấm thía về cảnh hậu hôn nhân : thứ nhất vợ dại trong nhà ,thứ hai nhà dột, thứ ba nợ đòi .Ông cưới bà hai , người phụ tá xuất sắc hằng ngày của ông .Bà nhanh chóng sanh cho ông một quý tử .Quyền hành trong nhà, tay hòm chì khóa từ đấy hoàn toàn thuộc quyền bà hai .Bà bác bị đẩy xuống vị trí ngang hàng tôi tớ .
       Bà bác ốm nặng phải nằm viện hằng tháng trời. Ông bác cậy nhờ me tôi chăm nom, vì nhiều  lý do lắm .Mẹ là cháu dâu .Bà bác có quan hệ thông gia với họ ngoại của mẹ ( đại để là một người cháu của bà cưới chị gái mẹ tôi )Nhà tôi không neo người như nhà ông bác,lại rất gần “nhà thương ông Phán ” (bênh viện tư ). Bệnh viện sang trọng này nằm cuối đường Phan Đình Phùng, giáp ranh với đường Nguyễn Công Trứ, trước mặt vườn  nhà tôi .                    
       


    Hồi ấy tôi mười tuổi ,tôi thường theo các chị mang cơm ra cho bà, giúp bà vệ sinh cá nhân , hay ngồi chơi với bà .Chị lớn đã 22 tuổi, chị thứ 19, hai chị đều xinh đẹp ,  gặp chị nào bà cũng ngẩn ngơ,xuýt xoa : Tau mà có được một đứa như ri thôi, nỏ cần con trai . Có hôm bà nắm chặt chiếc cổ tay còng queo như que củi của tôi , năn nỉ : Thôi con ở đây với bà .Nhà mẹ mi con ni  sọi nhứt đây .Rồi bà khóc tức tưởi khiến tôi hoảng sợ giằng ra ,chạy núp vào lưng chị .Tối đến, hai ông anh đã là thầy giáo tỉnh xa về nghỉ hè, đùa . Mê đọc truyện mà không biết đi với  bà bác là uổng .Để bọn anh theo  bà ,khỏi phải đi làm khó nhọc, lương thấp, lại có truyện đọc suốt ngày  .Hai ông nháy nhau , rồi mọi người cười ồ lên ,càng làm con bé lên mười mê  sách phân vân .      
           Bà khỏe lại , không về Trại Mát nữa ,mà về ở hẳn nhà tôi .Mẹ phải mất thời gian làm công tác tư tưởng  với tôi khá lâu, vì thoạt đầu tôi không vui lắm khi biết tin rằng : Bà sẽ ở chung phòng với tôi .Đấy là chốn khuê phòng của hai ả tố nga trong nhà  ,tôi thuộc thành phần dự bị .Gọi là phòng, thực ra nơi  này thuộc  một trong hai căn buồng rộng ở  dãy nhà ngang, chung một cửa ra vào, ngăn cách bằng tấm vải rộng làm màn , đằng sau màn  có  một chiếc giường thước sáu được kê dưới khung cửa sổ lớn  .Đầu giường đặt hai ba chiếc rương gỗ chồng lên nhau, áo quần, tư trang của các thành viên trong phòng , là chị em tôi và các chị ngoài Trung  đến làm công  suốt năm ..Buồng nhìn ra sân của mẹ,  có tủ gương luôn khóa kín, bên cạnh những chiếc rương gỗ to,cũ kỹ .Cậu em út được ngủ chung với bà . Tôi  hầu như đêm nào cũng khổ sở vì hai chị .Nếu nằm giữa thì bị hai bà biến làm gối ôm, còn nằm ngoài hay trong  thì thường xuyên bị kéo hết chăn .Hai chị lại than thở sáng nào  thức giấc cũng thấy tôi nằm ngang trên đầu họ , người ê ẩm vì những mái tóc dài của họ  được tôi dùng làm nệm,còn gối của họ thì tôi làm chăn. Chị cả lên xe hoa, bà chị thứ ưu tiên cho tôi việc giăng và dọn mùng.Tối đến  chị chùng chình đi ngủ muộn và sáng chui ra thật nhanh, trước tôi .Nhưng rồi chị cũng  leo lên xe hoa .Tôi được làm vua một cõi ,chưa lâu ,nay lại …Còn mấy lý do tôi lưỡng lự . Dạo vừa thi đậu vào lớp sáu trường nữ,  tôi  được chị cả dẫn ra phố mua sắm và xem phim .Phim Quan Công phò nhị tẩu .Trước đây thỉnh thoảng tôi cũng được  đi cùng  ,nhưng toàn là phim tình cảm Pháp, những mối tình rắc rối  .Tôi say sưa theo dõi cảnh Quan Công suốt đêm  đứng bên chuồng ngựa  ôm một cây nến cắm trên một chiếc que to dài,nước nến nóng bỏng  chảy xuống bàn tay mà ông vẫn bình tĩnh làm tròn nhiệm vụ ,còn hai phu nhân thì yểu điệu dịu dàng, váy áo thướt tha ,  mỗi bước đi đều phải có người dìu .Nếu đón bà bác về, tôi chẳng thể nào ôm cây nến suốt đêm  canh cho bà ngủ-vì bà cũng là đệ nhất phu nhân mà -,cũng không làm sao kè kè bên cạnh để dìu bà .


     Tôi còn bao nhiêu việc phải làm .Buổi chiều đi học .Buổi sáng , dành  hai tiếng sang học bên nhà anh Thạch, rồi về vội vàng phụ các chị làm công  nấu cơm trưa .Có một số việc  mà nếu tôi không làm thì … không ai làm cho mỗi sáng, mỗi tối, mỗi tuần .Nhà tôi có rất nhiều cánh cửa gỗ gắn bên ngoài các khung kính,tối đóng kín để ấm nhà, để đề phòng kẻ gian, sáng lại đi một vòng quanh nhà mở cho bằng hết, nếu không ngôi nhà sẽ lạnh và tối om om. Thu gom các đèn dầu đặt trên bàn, cất cẩn thận vào một góc nhà ;nếu thấy đèn nào  bóng bị lẹm khói, bình bị vơi dầu  phải lo mà chùi lau, tra dầu .Rồi đổ ống nhổ cốt trầu, bã trầu cho mẹ ,chùi rửa sạch, úp vào góc chân giường cho mẹ (tôi không rõ mẹ thức vào những  giờ nào để nhai trầu, mà sáng ra ,ống nhỗ luôn đầy lủm )Rồi lên dông (đồi cao ) bẻ chè tươi ( nếu các chị làm vườn quá bận,không tìm bẻ hộ tôi được) để tối tối, cha tôi có ấm chè mới nhâm nhi.sáng tinh mơ mấy ông lão hàng xóm qua ngồi sưởi lửa.Rồi dọn  bếpvà chẻ  củi, công việc  này thực hiện cuối tuần .Củi tạp được mua từng xe nguyên cả khối bi to .Cha tôi đã thuê vợ chồng ông Ngọ (chủ ngôi nhà mẹ con bé Hoa Tre sau này tá túc ) bổ nhỏ,chất đầy cuối hiên nhà, nơi mưa gió không tạt vào   .Nhưng muốn đun bếp thì phải chẻ nhỏ thêm lần nữa..Nhà tôi nhiều người ,nấu bằng những chiếc  sắt kiềng, rất tốn củi .Bên  ông cửu Miên có một chiếc bếp kiểu Pháp,   chỉ chụm ít củi mà lửa rất đượm, lại có thể đun nấu  một khi  cơm canh và cả nước nóng để rửa ráy nữa . Chiều chủ nhật nào, tôi cũng đặt chiếc mẹt to bên cạnh cái tảng đá ( đã được chôn chặt xuống nền nhà )bên trong là một cuốn vở  mở rộng đã chép đầy bài học ở trường, rồi tay  chẻ ,miệng đọc .Bài thuộc làu làu mà đôi khi đống củi chưa cao. Bà bác ,như mẹ kể ,là tiểu thư lá ngọc cành vàng ,chắc không biết chẻ củi , hay bẻ chè, hay đổ ống nhổ , hoặc là “chuyên gia ánh sáng ”như tôi . Hay có khi bà giống bà Cửu Miên, suốt ngày vào ra ,chỉ chỏ,  quát tháo .Tôi đã nhiều lần bắt gặp mẹ con anh Nghĩa , tôi tớ của bà, là sui gia với gia đình tôi sau này ,bị bà lấy chổi đánh lên đầu  .Ôi , như thế thì khủng khiếp lắm . Mẹ điều đình, bà sẽ ngủ bên buồng  mẹ.Thằng út lên với cha .Thôi vậy cũng được  .Vả lại, đây là chuyện của ngừơi lớn .Anh Thạch cũng nhắc nhở tôi như  thế .


       Bà  bác đến .Hành lý của bà  chất đầy trong  một cái rương gỗ mỏng, sơn đen đã bạc màu ,gồm mấy bộ đồ vải  ,áo dài, áo len, khăn trùm đầu, tất cả đều rất mới; một chiếc va ly gỗ sơn màu nâu còn mới, có mấy chiếc răng cọp bịt bạc, một chùm xà tích  bạc và hai chiếc còng đeo cổ bằng vàng .Cả hai  chiếc rương và va ly đều không có ổ khóa .Nhưng bà còn mang theo hai vật không thể ngờ được : chiếc bếp nấu ăn kiểu Pháp   và chiếc đèn măng sông . Có lẽ đó là tài sản mà ông chia cho bà chăng !
         Tôi nhớ ban đầu hai đồ vật giá trị và sang trọng ấy được đưa vào một ngăn trong chuồng heo và dùng bao ny lông bọc kín . Ngày ấy , gần như  mười nhà trong thôn thì chín nhà dựng chuồng trại kiên cố hơn cả nhà ở như nhà tôi. Căn nhà cao ráo , dài bằng ba lớp học, được xây ắc lô (những khối gạch đúc bằng xi măng to và dày như chiếc cặp học trò ) .mái lợp tôn , nền nhà cũng được tráng xi măng sạch sẽ. Trong đó, sẽ có một buồng là toa lét, một ngăn làm buồng tắm ,ngăn chứa cám, ngăn  chứa cỏ khô ( vừa che cây con, vừa ủ phân) ngăn cỏ rau cho lơn gà,  ngăn dự trữ  củi vào mùa mưa,ngăn cất giữ rau củ đã thu hoạch nhưng chưa kịp bán , và nhiều ngăn cho heo ở .
           Nhưng bà bác không chịu. Bếp, bà bắt đặt vào chỗ có ba ông kiềng và đầy tro.Đèn, bà bắt treo lên giữa gian nhà chính .Bà bảo : Các thứ này lâu nay của tôi .Giờ tôi mang theo .
            Bây giờ, sống với tuổi sáu mươi của bà ngày xưa,  tôi mới hiểu tại sao mọi người chê bai bà ,nhất là khi người chị kế luôn miệng gọi tôi bằng biệt danh “bộ trưởng bộ lù đù !”


          Chiếc bếp rất đẹp . Đó là một chiếc bàn thì đúng hơn, vì cao ngang tầm một người đứng, có nhiều hộc : hộc chụm lửa, hộc nấu  nước lạnh, hộc chứa củi .Tất cả đều có nắp sắt, tháo đậy chắc chắn.Mặt “bàn” có tất cả năm lỗ .có chu vi bằng với các đáy nồi . Một lỗ trực tiếp với củi, còn các lỗ khác “ăn theo” ,dùng để vần cơm khi đã cạn, để ủ nóng  thức ăn, nước uống .Thật là hiện đại .Chỉ tiếc một điều : các ông không thể ngồi sưởi ấm mỗi sáng tối , nhất là ngày mưa .Mẹ tôi biết thế nên đã đặt một ông kiềngViệt  vào kế bên chiếc bếp tây , rồi chuyển than từ lò xuống ,mỗi khi nhà có khách sang uống nước chè tươi .Gian bếp vẫn thoáng bởi mùi khói khét lẹt không quẩn trong nhà, mà lại vẫn ấm như mọi khi .
            Măng-sông cũng là một chiếc đèn cực đẹp . Giống như chiếc bếp Pháp, cả làng  trên xóm dưới ,mới một vài nhà có .





 (phiên âm từ tiếng Pháp Manchon) là loại đèn được thắp bằng xăng hay dầu hỏa, ngọn đèn có chụp( bóng đèn ) hình ống,bằng thủy tinh đặc biệt  rất sáng,tim đèn  là một cái lưới bằng chỉ cô-ton có tẩm loại hoá chất đặc biệt, khi cháy phát ra ánh sáng trắng tự nhiên  Đèn nầy dùng dầu lửa ở độ nóng cao biến thành hơi để đốt. Đèn có quai treo .Ngày đầu tiên, bà bác nhận lấy việc thắp đèn , rồi hướng dẫn cánh đàn ông trong nhà . Thoạt đầu tôi thấy bà mở nắp đựng bình dầu, rút chiếc que đo gắn trong nắp ra ngắm nghía .Mực que ướt đến đâu ,đó là lượng dầu còn trong bình . Sau đó ,bà nghiêng cổ bật một chiếc nút dưới đáy bóng đèn, lập tức chiếc trụ tròn bằng thủy tinh được đẩy lên cao độ nửa gang tay .Bà dùng một chiếc bình bé như hộp diêm , chứa xăng, có chiếc vòi nhỏ xíu, rót vào một “cái dĩa” được gắn chặt dưới đáy đèn. Bà gọi là mồi .Rồi bà ngắm nghía  kiểm tra túi lưới cô tôn .Nếu túi bục quá thì phải thay,như thay tim đèn vậy.Nhưng tôi thấy là thắp cả nửa năm mới thay một lần .Mà một tháng thắp  năm bốn lần, những dịp các ông thầy trẻ về  thăm nhà ,hoặc có khi những ông bạn già hàng xóm cao hứng rủ rê cha tôi mở sòng tổ tôm .Sau đó châm lửa vào chén xăng mồi .Ngọn lửa uể oải cháy .Bà bắt đầu vặn lỏng  phần trên nắp ban nãy kiểm tra dầu, đó là van, rồi bà gồng người lên bơm, như bơm bánh xe đạp  . Đến lúc này, các anh lao  giành lấy. Cả hai thay nhau hì hục bơm độ hơn mười phút, vừa bơm vừa coi chừng độ “chín”của tim đèn.Chiếc túi cô tông bé y hệt một chiếc bong bóng  chưa thổi căng dần ra, sáng lên , và rồi , căng tròn .Ngọn đèn bừng sáng .Ngọn đèn được treo lên cao ,ánh sáng trắng tràn ngập cả gian phòng,cả ngôi nhà nhỏ, hắt ra sân ,chiếu một vệt dài đến tận cổng .
Nhà khoa học bảo rằng  nhờ măng-sông nên ngọn lửa phát ra ánh sáng trắng có độ sáng mạnh đến khoảng 500CP, tương đương với 400 Watts. Lâu lâu, độ vài chục phút, đèn được hạ xuống để “bơm”tiếp ,nghĩa là
số lượng dầu và không khí phải được điều hoà theo mức cố định, điều khiển bởi một "hệ thống chỉnh" bằng tay. Một lít dầu lửa có thể đốt, ở độ sáng cao nhất, được khoảng 10 tiếng đồng hồ. Những đêm từ đó về sau , cả khi bà đã đi xa ,trước khi làng tôi có diện,năm tôi học lớp 10,  mỗi khi ánh đèn măng sông phủ khắp ngôi nhà, mọi người thật hạnh phúc .Ai nấy thấy gắn bó với nhau , dễ tha thứ cho nhau hơn .Con người có cảm nhận  điều này rõ nhất là tôi
           Bà về nhà tôi , cha  mẹ tôi cố gắng không để bà phải đụng chân đụng tay như khi bà còn là một “đệ nhất phu nhân”ở Trại Mát .Nhưng rồi chị cả đi lấy chồng, chị thứ nối tiếp năm sau,tôi còn bé quá ,bà phụ giúp mẹ  mọi việc nhà .Tôi quên béng nỗi lo phải đóng vai Quan Công phò nhị tẩu hôm nào , vì  vừa đến nhà, bà đã tỏ ra rất “đắc nhân tâm”với tôi .Bà  gọi ông Còi chuyên bán dạo kẹo kéo, kẹo cau mua cho tôi mấy sợi ăn ngay, lại thêm hai túm kẹo thơm lừng mùi gừng và mè cất rương ăn dần . Mọi khi tôi vẫn dành dụm tóc rối của cánh phụ nữ trong nhà để đổi .Tôi gói kỹ, ở   đây ngày ấy chả hề có lấy một con kiến ,nhưng tôi vẫn cảnh giác thằng em  .Tôi  vui vẻ cho  bà vào buồng mình .Từ đó , mọi việc lặt vặt mẹ giao cho tôi ,bà chia sẻ phần lớn .Bà không có một nét nào giống bà cửu Miên,dù hai bà cùng độ tuổi, cũng dáng người gọn ghẽ , cũng có những bộ trang phục đẹp ,nhẫn vòng đầy tay.Vẻ mặt bình thản , lặng lẽ  ,thỉnh thoảng bà  cười mỉm một mình.
        Gần như suốt thời gian trong ngày, bà quanh quẩn trong bếp và khu chuồng heo .Bà chế biến thường xuyên hơn món ruốc sả,cho nhiều thịt nạc và  ít muối hơn mẹ.Bà ngồi hằng giờ bên một thân chuối già ,hai chân dạng ra ,một chân đè giữ chặt  thân cây chuối ,bắp đùi chân kia đỡ  cả  chiếc cán dao có lưỡi nhỏ, dài bằng cả cán sao, sắc lẹm .đầu hơi cúi, tay trái đặt nhẹ lên  cây chuối , tay phải thong thả đẩy lôi lưỡi dao .Những khoanh chuối đều đặn chất đầy  chiếc thúng mây ,cây chuối ngắn dần .Xắt rau heo kiểu “nhà nghề” ấy, bà chị “kiêng dấu ngã” vài lần thử và  bị dao lẹm bay một mảng găng tay cao su to !
         Bà thấy tôi thường lén lấy những chiếc giỏ thép dùng để gánh rau,lật úp đáy lên, rửa sạch đất bùn để phơi những chiếc áo len,nhưng rồi nhanh chóng bị các chú làm vườn đòi lại ,vì đó là công cụ lao động của họ.Chiếc áo bị vắt lên giây thép, rũ ra ,tội nghiệp .Nếu muốn  áo không bị chảy thì có thể mang lên phơi trên nắp bể nước,nhưng phải canh chừng kẻ trộm .Bà bèn về thăm nhà và mang theo một chiếc  còn mới .Ai cũng cười chê bai, vì làm sao mà gánh .Hôm sau ông bác sai người mang ra thêm một chiếc .Tôi có đủ đôi , tha hồ phơi phóng nhưng hễ  lơ là , đã thấy áo lên giây, giỏ ra vườn ! Bà bèn về thăm nhà .Lần này thì tôi có đủ hai chiếc giỏ thép… thủng đáy .Bà đã năn nỉ một chú làm công đan theo thiết kế đó .Đôi giỏ có vất đi đâu cũng không ai màng. Mẹ tôi một vài lần  mượn để sấy cau, sấy cá khô vào mùa  mưa , rất tiện .
   
Rảnh rỗi ,bà thích sang chơi cùng anh Thạch, vì đấy là người láng giềng  duy nhất trong thôn không đâm thọc cảnh ngộ của bà .Chúng tôi ngồi ở gian ngoài, anh Thạch tiếp khách từ bên kia vách . Giọng bà rất to, anh Thạch giải thích là bà bị nghễnh ngãng nên cứ nghĩ người khác cũng giống như mình .
    Ngày tháng qua, đứa bé trong tôi lớn dần Trong đầu tôi luôn có câu hỏi : sao ông bác  chê bà lù đù ? Sao ở nhà ông, bà như chiếc bếp không có chỗ đặt , bà như  chiếc đèn không được dùng đến ,còn ở nhà tôi , bà là nguồn sáng và hơi ấm tuyệt vời .Cha tôi hằng tháng đưa bà qua thăm nhà ,lúc về dúi vào tay mẹ những tờ giấy bạc in hình Đức Thánh Trần (mệnh  giá 500)ông còn có một tờ, thỉnh thoảng  chở thằng nhóc đi hớt tóc và ăn phở mà không cần hỏi mẹ .Mẹ có bà để kể lể những kỷ niệm thời con gái ở quê nhà cho vơi nỗi nhớ .Mẹ không hề có một người thân thích tại miền đất mới, ngoài bà bác .Các chị làm vườn trưa nào cũng xõa tóc nhờ bà bắt chấy , diệt trứng Anh Thạch có bà thường qua thăm nom . Các chị làm vườn trưa nào cũng xõa tóc nhờ bà bắt chấy , diệt trứng .Mấy chú đàn ông  nếu lỡ ngủ dậy muộn do đêm say con bạc hay thất tình ,thì bà chống chế cho  .Hai chị em tôi có thêm tấm quà  từ bà . Các nhóc tì của chị thứ  được bà bồng bế.Các anh chị ở xa luôn an tâm khi nhà vắng  người mà không hề  thiếu người . Ông ốm nặng,bà được đón về để chăm sóc ông .Bà hai theo con ra định cư ở nước ngoài .
   Bây giờ trong khu nghĩa trang này có một đồi thông hai mộ . Hôm nay tôi ghé viếng ông bà .
       Người chủ nhà tết năm nào cô cháu chúng tôi đến mà họ không thể tiếp  , một sáng sớm ghé thăm  tôi .Ông dắt theo cái anh chàng của câu chuyện “cháo bắp,mắm ốc”để mua bếp lò và chiếc đèn ngày xưa .Họ kể rằng họ đã tìm xuống “cây số bảy,Trại mát” nhờ giới thiệu . Đó là nơi bà bác đã sống và ra đi .
      Chiếc bếp, cây đèn lâu nay bị chất xó trong gian nhà kho của mẹ tôi .Mấy chiếc xe đạp cũ, những khung giường, máy bơm …giữ lại thì luôn thấy bộn bề , bỏ đi thì  không nỡ .Trước đó,có một người cũng tìm đến hỏi mua để về bài trí trong khu sinh thái của ông ta tận khu vực đèo Prenn.Ông tỏ ra vui mừng vì hai vật ông cần đều  tương đối còn mới .Nhưng bỗng dưng tôi lại không muốn bán
         Chàng trai,thầy giáo hụt ,nay đã bốn mươi tuổi rồi, bảo rằng anh ta cùng một người lập khu nghỉ dưỡng gần thác Prenn này …Anh vẫn làm nhà thầu xây dựng .Bà mẹ mê lửa ,mê đèn  lắm ,nên anh muốn bày những vật này trong ngôi nhà của mình . Họ đưa tôi đến thăm bà .Vẻ mặt bình thản , lặng lẽ  ,thỉnh thoảng bà  cười mỉm một mình.Ôi, đó là hình ảnh của bà bác ngày nào !



 Bà hỏi tôi : Lâu nay có vô trong sông La bá để thăm thác Đất làng không ?Bà vỗ nhẹ lên hai cẳng chân ,tôi lâu nay hễ trời lạnh là mỏi ,không đi xa được nữa .Thác Đất Làng trên giòng sông La bá nằm gần rẫy cà phê nhà chị cả tôi .Lâu rồi rồi, thời tuổi hai mươi thiếu nữ , tôi có về đây và đi chơi thác  .Những đồi thông chập chùng, người ta trồng hồng và cà phê  bên những vạt đất  vừa phở ( cuốc rộng ) đỏ au .Chỉ thỉnh thoảng, tôi mới gặp một vài người cắm cúi làm việc .Nhưng tuốt bên kia  đồi,có bóng những chú bò đang gặm cỏ , một dáng người gầy nhỏ ngồi tựa lưng vào thân cây , nhìn  chăm xuống đồi,màu áo xanh cỏ hòa lẫn vào màu cây .Ban  sáng, cô gái này đã lùa bò đàn bò mấy chục con sang cổng ngõ nhà chị tôi để đón đôi bò nhà chị .Cô chăn bò , chăn rẽ (chia hoa hồng ) cho nhiều nhà hàng xóm trong thôn .Tóc cô cắt gọn y hệt kiểu đàn ông, áo lính ngụy rộng thùng thình, giày ba ta , túi vải đeo vai, căng phồng với hăng gô cơm ,chai nước và chiếc đèn pin .Nếu không biết bố mẹ cô,chủ nhân đàn bò đông đúc và béo tốt này, thì nhìn ngoại hình và nghe gọi tên Long , tôi cứ ngỡ đây là một ..chú bé chăn bò .Khuôn mặt dấu kín dưới vành nón lưỡi trai rộng ,nhưng tôi cũng bắt gặp hai gò má trắng hồng và một đôi mắt đen sâu thẳm .Chẳng bao giờ thấy Long cười .Đi chăn bò từ khi học hết lớp 5.Một năm thì hết 360 ngày lang thang trong rừng thông này với đàn bò . Sáng đón mặt trời trước mặt,chiều tiễn tà dương sau lưng .Về đến nhà đã mệt lữ .Tắm rửa, cơm nước qua loa là vùi đầu vào giấc ngủ. Không  bạn bè, không giao tiếp .Không nói năng,không suy nghĩ . Không biết đến ánh sáng  mùi thơm của ngọn đèn dầu, của bếp củi tạp .Không cảm nhận được sức nóng của mặt trời ,vẻ êm dịu của đêm trăng,vì rừng thông xanh trên đầu chỉ có một  màu xanh. Người mẹ xót xa lắm ,nhà được đàn bò, nhưng gia đình đã mất một người con . Một bữa áp tải đôi bò đực lên tận Dalat để phối giống .Xe ô tô thả bò xuống ven rừng ,chúng nó bị  đứt  giây mũi, lao đi như gió .Rồi chui vào một cái hầm chữ A được đào sâu vào chân đồi.

                 Bà bác , cô gái chăn bò , và tôi , nếu không có một ngọn đèn và bếp lửa trần gian , ủ nóng những con tim trần gian ,thì bà bác bị chê là dại, cô gái mang bệnh điên và tôi , bộ trưởng bộ lù đù . Bà bác đã đi qua cuộc đời này, còn hai chúng tôi đang vươn vần những tu hội tràn gian , nơi để cho những kẻ mến thế gian này được yên ổn,bình an .