lại dồ

             Người thanh niên độ ba mươi,gương mặt tròn tròn với làn da đầy mụn đỏ,mái tóc quăn tự nhiên khiến tôi có cảm giác anh ta trẻ hơn tuổi , lại thật bất ngờ khi người khách lạ niềm nở chào hỏi tôi bằng một cử chỉ  đầy chân tình . Lâu quá rồi con mới gặp lại cô. Thấy cô cũng không khác hồi trước mấy. Hẳn là một học sinh cũ. Tuy nhiên tôi cũng hơi ngỡ ngàng, con là… Người khách kiếm chỗ treo nón bảo hiểm, rồi tự nhiên  ngồi vào ghế. Con không học lớp cô dạy, nhưng con  ở gần nhà  Đ. Đ. ở  10A8, con thầy N. Tôi nhớ rồi  .

                    Đ ngồi dãy bàn đầu, ở ngay giữa lối đi, vị trí được phụ huynh đề nghị trong  buổi đầu tiên tôi nhận lớp . Tuổi  lớp 10, nhưng người con trai “”tôi lập gia đình muộn,mẹ sinh cháu cũng vất vả “ ( người bố tâm sự )trông nhỏ nhắn, hiền lành như một học sinh  mới qua ngưỡng cấp 2.Người bố là thầy dạy ở ngôi trường tư thục  rất được những học sinh không thi đậu hệ công lập  phải vào đây học ngưỡng mộ, ở sự tận tâm và lòng say mê nghề nghiệp  của thầy.

                  Một mùa hè, chuẩn bị cho lớp đệ lục ( lớp 7)sắp tới, tôi” đi học hè” ở trường này.Thày dạy môn  Việt Văn, hướng dẫn học sinh làm các dạng miêu tả,tự sự, rồi  nghị luận, rất tỉ mỉ và nhiệt tình .Lớp học đông , bọn con trai ở Trần Hưng Đạo( trường nam công lập) qua ngồi hết các dãy bàn sau, thường thậm thụt nghịch ngầm, buổi đầu thầy nhắc nhở rất nhẹ nhàng nhưng thấm thía,hôm sau thì ngóng cổ lên nghe, vì thầy có lối giảng bài,có lẽ trong đời, tôi chưa tìm được người thứ hai .Hồi đó chúng tôi gọi môn Tập làm văn bây giờ là Luận văn, nhưng theo thầy, gọi “Tập làm văn” thì đúng nhất, vì   Tập vừa có nghĩa là  “” học rồi đem ra thực hành”, tạo thành thói quen. Tập cũng có nghĩa là  chim  mới ra ràng mà học bay”. Tóm lại,theo thầy, tập cũng có nghĩa là bắt chước .

                   Những người được khen là  thông minh vì họ bắt chước giỏi, từ đó” chế biến thêm “ để sản phẩm của mình hay hơn,  người xem dễ hiểu, dễ đồng tình với mình .Đấy là mục đích cuối cùng của môn học này.

                      Đi học, dù là “ “ học hè, học thêm” ai chẳng muốn được khen là thông minh, để vô trường sau mùa  hè này cũng  được điểm cao,  đứa học trò nào mà chẳng thích . Thì chỉ có hai cách : bắt chước y chang,rồi  dần dần “ sáng chế thêm cho hay” . Đó là “ bí kíp học “ thầy truyền, không chỉ môn  tiếng mẹ đẻ mà các môn khác nữa . Học làm văn các loại, thầy chú ý cách diễn dạt và sắp xếp ý tưởng .Đầu óc lũ trẻ con chúng tôi nghĩ chuyện  lung tung thì giỏi, nhưng tư duy cho ra đầu đũa lại lười. Thầy khuyên, chịu khó đọc sách, quan sát, suy nghĩ, thì  lượng ngôn ngữ của mình sẽ khá. Có ngôn ngữ khá, học môn gì cũng thông, làm việc gì cũng giỏi .Thầy khuyên trước mắt phải sắm một cuốn từ điển  tiếng Việt. Thầy kể,có người chưa  học Anh Văn đã lo mua nào là tự điển, rồi là sách  Gờ ram ma ( Ngữ pháp) mà tiếng mẹ đẻ lại  xem nhẹ  . Muốn  vốn ngôn ngữ nhiều thì phải hiểu nghĩa của nó .Mà ai cắt nghĩa cho? Từ điển .

       Mùa hè cao nguyên quê tôi là những ngày  mưa dầm thối  đất, nhưng bọn “ dân nhà vườn” chúng tôi chẳng trốn một buổi nào,vì những giờ học vui và  bổ ích như thế.  Chúng tôi cũng quý mến thầy dạy Lý Hóa.  Các anh chị tôi có người đã học ở trường này bốn năm năm liền, bảo thầy T. khỉ đàn hả, ui, học thầy thích lắm. Hôm đầu, chúng tôi tò mò nhìn hai cánh tay dài quá đầu gối của thầy , khuôn mặt xương xương, khóe miệng rộng, đôi mắt luôn cười ( mắt thầy dạy Việt Văn cũng thế ), nhưng rồi  lại bị cuốn hút bởi sự nhiệt tình của thầy . Tôi nhớ hồi  đó  đám con gái ngồi bàn gần bảng  thường lật đật gập tập vở lại mỗi lần thầy  đến gần, ghé sát đầu hỏi to “ Hiểu hông, hiểu hông, có chỗ nào không hiểu không ?”, nước miếng thầy văng ra, khăm khẳm . Thầy bị chứng  a xit trào  ngược. Nhưng chúng tôi dễ đồng cảm với thầy .

                    Hai tháng học hè, mỗi đứa học trò có thêm thầy, thêm bạn, nhưng thầy hẳn không nhớ cụ thể một đứa nào. Sau đó, hè đến tôi đã biết cách tự học, hoặc nhờ anh chị trong nhà chỉ vẽ thêm, tôi không có cơ hội gặp lại thầy .  

                        Bất chợt một hôm, trong số sách báo của anh chị tôi, tôi vớ  được cuốn đặc san xuân của ngôi trường này. Có một bài  viết của thầy, một  tùy bút. Tôi biết quê thầy ở miền trung, nơi có nhiều vùng đồi hoang  mọc đầy sim dại, vùng sông Côn .Đã lâu thầy chưa có dịp về thăm. Hẳn lúc này thầy nhớ quê lắm. Trong đầu tôi, một cô giáo trẻ cũng đang  đi lại con đường thầy chọn năm nào, hiện lên hình ảnh một người   thầy thường mặc áo len xám  đan trơn ( không dệt hoa văn ) cổ trái tim ,tuổi ngoài ba mươi, thâm thấp, cái đầu dường như khá to so với  vóc dáng thầy, khuôn mặt có đôi mắt đen láy biết cười và giọng trung pha cao nguyên nên  cách phát âm dễ hiểu.  Tôi nhớ thầy dặn, hễ khi nào không phân biệt được thanh hỏi ngã thì tìm ai đó có giọng Bắc “hô” giùm. Ôi  chao, điều kiện quá dễ, lũ bạn ấp Hà Đông của tôi rất hào phóng chuyện này .  Bỗng trong tôi vang lên những vần thơ:

   Không thể nào quên hai với ba là năm.

   Tài sản thầy cho, không thể khác.

    Dẫu bóng hình thầy có mờ trong xa cách

   Nhưng kiến thức kia đã thành cuộc đời em .

         (  Thư gửi thầy giáo cũ- Kim Chuông )

                 Năm  học của lớp 10A8 ấy, tôi còn có dịp gặp thầy một lần nữa,  họp phụ huynh, và rồi thôi. Người con cầu tự của thầy   chuyển trường ngay  đầu học kỳ hai. Mấy năm  sau, tôi mới hiểu ra lý do, qua một chị phụ huynh  là bạn thân của vợ thầy . Hình như buổi h ọp hôm ấy thầy có ý kiến khá gay gắt về một tình huống gì đó. Với chúng tôi, đó là  sự biến bình thường của mọi kỳ họp, sau nửa năm học hoặc cuối  năm. Phụ huynh có hai nhóm, hoặc nhẫn nại ngồi dự , hoặc nêu ý kiến. Ý kiến luôn  bị đẩy lên cao trào, nhưng rồi,  dù có ghi biên bản,   cuối cùng dường như  cũng nằm mãi trong biên bản. Nhưng người thầy cũ của tôi hẳn lại nghĩ  và hiểu khác …

                    Tôi chỉ biết đem tâm sự với bà Đu Đủ.  Giang sáng nào phóng xe  qua  Vườn Hoa  cũng tạt vào tôi.Bà ấy thường  ghé ăn tối chung ,có khi ăn trưa nữa , nên tôi có chuyện buồn vui vẫn  chỉ có t hể “ lòng đầy thì miệng phải nói ra” trút hết cho Giang . Không ngờ Giang cười  bảo” Mày chưa kịp nghĩ ra thì thầy ấy dẫn con cưng đi mất rồi!”. Quả là tôi chưa bao giờ có ý đồ  được mặc định  bình thường này. Mà dù  có nghĩ đến,người  con thầy hẳn tôi không nỡ lòng nào chăng!  Nhìn quanh,tôi thấy các anh chị vô cùng vất vả vì lũ con . Chuyện lo cho chúng ăn uống làm sao để khỏe mạnh, và rồi chuyện học hành.Họ vô cùng khổ sở mỗi khi  có đứa nào  được cô  thầy quan tâm đặc biệt. Sự quan tâm trong ngoặc kép .Hàng xóm láng  giềng cũng thế .Tôi nhớ những giòng chữ cha tôi lễ mễ và nắn nót quá mức thận trọng mỗi khi ký phiếu thông tín  của tôi : trăm sự nhờ thầy . Tất cả  nhân cách, trí tuệ đứa con phó thác hết cho thầy .Mấy chục năm rồi, những giòng chữ này không chỉ một lần nhắc nhở lũ con, có đứa làm thầy, không được quên kỳ vọng cao đẹp đó của người dân mình .          Tôi làm ra vẻ xởi lởi, nhưng  có cảm giác nằng nặng ở ngực. Người thanh niên vẫn vui vẻ kể .  Nó cũng về  ăn đám cưới chị con, nhưng nó vô Sài gon lại rồi. Tụi con  làm cùng chỗ trong đó, nhà cũng liền kề. Còn thầy… Tôi ngập ngừng hỏi, dạ thầy cô đều còn khỏe, Đ. ở chung với nhà . Thôi thế mọi chuyện cũng qua .

  Nhưng rồi lại một chuyện khác. Chàng kỹ sư lập hồ sơ nối mạng cho tôi có cái tên rất dễ nhớ . Lê  Ý. Không thể có tên nào ngắn gọn hơn nữa .Anh ta quay sang bạn,còn anh này,tên  ảnh  cô mà nhớ liền là con cũng chết liền. Nguyễn Chế Văn Lê Công  và hai danh từ riêng đầy hoa mỹ và ý nghĩa nữa .  Trong đầu tôi chợt hiện lên khuôn mặt có làn da ngăm ngăm , có đôi mắt to và hai bờ chân mày rậm , mái tóc  dài và quăn như luôn  được uốn ép, của một cô bé tuổi mười lăm, mười sáu . Tôi hỏi : Con có bà con  cho với C.B. Chàng Lê Ý thản nhiên đáp, tay thu dọn xấp hồ sơ vừa soạn . Chị hai ảnh  đó cô.Mấy bữa tụi con đi đưa dâu chỉ, hôm qua mới về .  CB mới cưới hả. Bả kén quá mà .

  CB,cô học trò đã từ lâu tôi để nó vào  góc “lại dồ” như chị Hạ Em, nghĩa là nghĩ chưa ra . Bốn  mươi  nhăm   tuổi rồi, CB nhỉ .

                       Ngày đó tôi mới về  ngôi trường ngói đỏ này nhận công tác .  Ba lớp 10,thêm mấy tiết chủ nhiệm nên  chỉ phải đứng lớp những buổi chiều. Học sinh từ khắp nơi trong thành phố kéo về, đa số thuộc diện “ con ngoan trò giỏi” vì chúng  đã phải chen nhau qua một kỳ thi tuyển gian nan. CB nhà ở tận Trại Mát, địa chỉ có trong hồ sơ đăng ký của cô bé. Có lẽ vì thế mà tôi dễ thông cảm với rất nhiều buổi trễ tiết, trễ nãi bài vở, không riêng môn tôi mà nhiều môn học quan trọng khác . Mẹ  CB là một phụ nữ  có lẽ cùng  thế hệ với tôi, luôn miệng phân trần mỗi khi tôi mời lên gặp, nhà xa quá cô, mong thày cô quan tâm cháu…

                   Cô học trò nhỏ   đến lớp bao giờ cũng hốt hoảng, trang phục lôi thôi, ba lô  căng phồng. Những hôm nào lớp có  tiết ngoại khóa hay lao động, hoặc dự sinh hoạt dưới cờ cùng với  hai khối học sáng là CB đều vắng mặt.Tôi đi điều tra, rồi đây là sự thật: cô bé  dành buổi sáng học trường chuyên! Tôi lại phải đi gặp người mẹ. Chị lại cứ thản nhiên, nó học được nên tôi  muốn cho cháu học. Rồi tương lai nó nữa cô à !Tôi nghĩ,chỉ còn cách gặp riêng CB. Hôm ấy có tiết trả bài viết về nhà. Đề bài không khó,  nêu cảm nhận về bài ca dao bông sen .  Bài làm về nhà  là cơ hội cho học sinh “kéo điểm”,vì chúng có nhiều thời gian “nghiên cứu tài liệu”.Có đứa còn chép nguyên xi những bài văn mẫu . CB không thế . Nhưng  buồn một nỗi là cô bé chắp vá lung tung, lại “vá” khi đang buồn ngủ , nên chữ tác đánh sang chữ tộ. Có một câu tôi nhớ hoài. Ta phi kiệu căng là gì ? 

                      Hồi ấy tôi mới đi dạy lại sau cả năm ở nhà dưỡng bệnh, lấy làm rất thích thú với  công việc chấm bài , nên chấm kỹ lưỡng,thống kê  tỉ mỉ mọi sai sót .   Kinh nghiệm chấm bài   nhắc ông  thầy  chớ nhìn tên học trò t rước khi chấm, nhưng hễ cầm những trang giấy xé vội vàng từ tập vở ra  ,có khi lủng một lỗ to do đinh gắn quá chặt, các ô kẻ xô lệch, nét chữ cẩu thả, thì  nhận ra ngay tác giả .Giờ chơi, cả lớp ùa ra sân, riêng CB bao giờ cũng gục đầu lên ba lô ngủ mệt nhọc, nước giãi tràn ra khóe miệng, mặt mũi phờ phạc, tôi rất ái ngại .

                             Tôi ngồi xuống bên cạnh  giây lâu nó mới giật mình . Chờ cô bé đi rửa mặt cho tỉnh táo, cô trò mới tâm tình. Tôi muốn nó kể, nhưng bé ta   quá mệt nhọc,nên tôi nhớ tôi nói mấy câu. Ta phi kiệu căng  nghĩa là gì, hả B ?Cô bé nổi cáu liền, cô chấm bài thì  chữ học trò  xấu,cô phải đoán chứ .Tôi vẫn nhẹ nhàng, vì đoán  không ra nên cô mới hỏi,chứ chữ con đâu có xấu.Thôi, giờ cô hỏi nội dung bài nè. Con  không hề nghiên cứu một tài  liệu nào  cả,thật đáng khen . Nhưng cô đọc đi đọc lại mà …không biết  con muốn diễn dạt điều gì . Mặt cô bé vẫn sưng sỉa , khiến đôi mắt như to hơn, hai gò má đỏ ửng hơn, tóc như rối hơn( bây giờ tôi mới biết tóc bé quăn tự nhiên, nhưng ít khi được chải kỹ ).Đã có tiếng chuông reo, học trò í ới gọi nhau ra  sân xếp hàng .  CB cũng dợm đứng dậy. 

                       Tôi vẫn bình tĩnh ngồi nán thêm, vì đã chuẩn bị câu nói cuối này. Học là cho mình, nhưng còn cho mọi người. Con nên tập trung vào một trường, một lớp, thì mới có thời gian làm tốt mọi chuyện . Bây giờ cô  muốn con viết lại , hiểu  sao viết vậy, khi nào nộp cũng  được, để cô báo điểm cuối học kỳ này ( khi ấy mới độ tháng 10 ). Vẻ mặt cô bé dịu lại. Tiết học sau, cách đó hai ngày, CB nộp bài cho tôi, chép nguyên một bài văn mẫu,chép trong lúc buồn ngủ ,nét chữ lên rừng xuống biển. Rồi hôm sau, nhà trường báo  CB đã chuyển sang trường chuyên .

                Dịp lễ 20.11 năm ấy,có một tấm thiệp không hề có tem,có dấu bưu điện, lại được một người  bưu tá  tuổi trung  niên trao tận nhà. Một trang  vở học trò xé vội, bên trong ghi  nét chữ  theo kiểu  in.Thưa cô,con là đứa học trò không biết học cho mình và cho mọi người  . Tôi toát  mồ hôi.

               Và hai mươi cánh thiếp liên tiếp như thế, cứ đến hẹn lại …  gửi .

               Tác giả là đây.  Thôi chuyện qua lâu rồi,con kể cô đừng giận, chứ hồi Đ nó chuyển trường, tụi con cay cô lắm. Tại trước đó con cũng đã  giúp chị làm thiệp gửi cô . Hồi đó, con nhớ có lần  con lẻn vô lớp cô tiết cuối, vẽ … cô, hồi đó côn nhớ cô có hai răng cửa bị hô . Nhưng hôm sau, cô vô lớp sớm lắm, mà con thấy cô bình tĩnh xóa . Nhưng gửi qua bưu điện mà không tốn tem, hay cái chú đưa thư..? Dạ,chú cũng ở gần nhà, mỗi   dịp ấy con chỉ chạy qua đưa cho chú.

 Tôi đưa  khăn xì mũi,va phải hai chiếc răng giả . Một lần Giang chở tôi và cả hai té chổng vó, nó bị lọi tay còn tôi thì dập môi, gãy răng .

               Chừng chục năm rồi cô không nhận  được thiệp, ngỡ CB hết giận rồi, hay là chú bưu tá nghỉ hưu? Đâu, ổng còn đi làm mà.Tại tự dưng bữa 20.11 đó ông  làm rách cái phong bì, mới moi ra coi, rồi ổng   giũa một tăng ,trời sập luôn. Mà lúc con cũng chuẩn bị thi ra trường, thấy mình sắp đi làm rồi mà con nít quá. Con cũng kể lại  với bà CB .Bả không nói gì, chỉ biểu con có gặp cô thì gửi lời thăm. Đến bữa nay nghe Ý nói có biết tin cô  đăng ký nối mạng,con đi theo…

  ( còn nữa )